АҚИҚАТ

Кеңес заманында мектепте оқып жүргемізде сурет деген пәнде  жұмсақ пластелиннен түрлі бейнелер жасататын. Пластелиннен бейнелер жасау сол тұста мектеп бағдарламасына енгізілген еді. Пластелин деген жұмсақ түрлі-түсті батпақ секілді материал, оны қысып сығымдап неше түрлі формаларға келтіруге болады. Бүгінде адамдардың 90 пайызы сол пластелин материал сияқты, яғни оларды айналасындағылар өз қалауларына сай неше түрлі бейнелерге келтіріп, қалаған адамдарын жасап ала алады.

Көп айтса көнді, жұрт айтса болды…

Ұлы Абайдың өлеңіндегі «Көп айтса көнді, жұрт айтса болды, әдеті надан адамның» дегеніндей, үнемі айналасындағылардың ықпалында жүретіндер – сондай пластелин адамдар. Оларда өз пікір, ұстаным деген атымен жоқ, өз бастарымен ойлап, ештеңе шешпейді. Шынын айтқанда, бұндай адамдарда мінез деген жоқ. Бар мінезінің өзі айналасындағылардың ықпалымен қалыпасқан және үнемі өзгеріп отыратын бірдеңе.

Короновирус деп аталатын жұқпалы дерттің пайда болып, әлем халықтарын үрей мен қорқынышта ұстағанына бір жарым жылдай уақыт өтіпті. Жұқпаға байланысты осы кезең ішінде неше түрлі бір-біріне қарама-қайшы пікірлер айтылып, вируслог  ғалымдар мен мамандар, саясаткерлер әлі күнге дейін бір мәмілеге келе алған жоқ.  Керісінше уақыт өткен сайын пікір қайшылықтары да шиеленісіп бара жатқандай.

Карантин шаралары неге ауруды тоқтата алмады

Жұқпалы дерт тарала бастаған сәтте дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімімен әлемнің барлық дерлік елдері бір мезгілде карантин жариялап, адамдарды оқшаулау шараларын қолға алды. Оның ішінде, көпшілік орындарда маска тағып жүру, қолға қолғап кию, қолды үнемі жуып жүру, ауру адамдарды жедел оқшаулау, онымен болған адамдарды медициналық тексеруден өткізу сияқты шаралар қолға алынды.

Біраз жылдардан бері мен өзін өзі дамыту ғылымымен айналысып келемін және бұл салада біршама тәжірибе мен білімім бар деп айта аламын. Сонда байқап, көңілге түйгенім: адамдардың көпшілігі ештеңе ойламай өмір ағысымен ағып, мақсатсыз, ойсыз тірлік кешеді екен. Ондай адамдардың өмірде, отбасында, жұмысында жақсы нәтижелерге жете алмайтыны өз алдына, ешқашанда тұрмысын түзеп, бақуатты да бола алмайды. Шын мәнінде, бұндай адамдардың ең басты және жалғыз жауы – өзі, яғни өзінің теріс түсінігі мен теріс әрекеттері.

Алданған мен ақымақ па, алдаған ол ақымақ па?

Таяуда маған бір бейтаныс қыз телефон соғып, студент едім  ертеңге дейін екі беттік эссе жазып берсеңіз деп сұрады. Уақытым онша бола қоймаса да, жас студент бала ғой, жаны қысылған соң хабарласып тұрған шығар деген оймен, жазып беруге келістім. Бағасын да төмендетіп, 2 мың теңге етіп қойдым. Содан бір сағаттың ішінде эссені жазып, оның поштасына жібердім. Вадсап арқылы тапсырыс орындалды, ақшаны менің каспиголдіме аударыңыз дедім. «Рахмет, қазір аударамын» деген қыз содан кейін мүлдем хабарсыз кетті.

Қасиетті Құранда Алла мына фәни дүниені жәй ойыншық ермек үшін жаратқан жоқ деген мазмұндағы аят бар. Егер бұл фәни  дүниені жаратудың астарында бір мән болса, ол не? Алла бұл дүниені не үшін жаратты? Мақаламызда осы мәселеге қасиетті діни кітаптардың негізінде талдай отырып, назар аудармақпыз. Сонымен…

Өмір – мектеп

Иә, біз өмір кешіп жатқан мына фәни дүние – бұл мектеп. Мектепке келген адамның – мейлі ол бала ма, үлкен кісі ме, әйел, не ер адам ба, бәрібір, жалғыз ғана міндеті болады, ол – оқып, білім алу. Мектеп туралы айтқан бір ақынның «тарыдай боп кіресің, таудай болып шығасың» деген сөзі бар. Мектеп табалдырығын ештеңе білмейтін сауатсыз болып аттаған жас бала, он жылдан соң ғылымның барлық салалары бойынша фундаменталдық негіздегі білім алған, жан-жақты білімді жас бозбала болып шығады.

Ағылшынның ұлы жазушысы Уильям Шекспир соңында мол әдеби мұра ғана емес, ұрпаққа үлгі болар даналық сөздер қалдырған тарихи тұлға. Шекспирдің мынадай даналық сөзі бар: «Мен әрдайым қуанышты, бақытты күйде жүремін, өйткені мен ертеңгі күннен таңғажайып бақыт күтпеймін». Енді данышпанның осы сөзінің мәніне назар аударып, талдап көрелік. Өйткені, оны түсіну өмірімізді өзгертіп, биік мақсаттарға жетуімізге үлкен ықпалын тигізетін болады.

Болашақ бүгіннен басталады

Адамдардың басым көпшілігі еш себепсіз және негізсіз ертеңгі күннен белгісіз бір бақыт пен игілікті күтіп, соған орай бүгінгі күнін еш әрекет етпей босқа өткізіп жатады. Шындығында, ақиқат мынадай: ертеңгі күніңіздің қалай болмағы, бүгінгі күні нақты қандай әрекет жасауыңызға тікелей байланысты. Әрнәрсенің міндетті түрден себебі болады да, сол себеп белгілі бір салдарға жеткізеді. Яғни, бұны «себеп-салдар» заңы десек болады.

Қартаю – адамға ғана емес, барша тіршілік иелеріне тән табиғи қасиет. Қартаймайтын, мәңгі жас болып қалатын пенде жоқ. Күндердің күнінде шақырусыз қонақтай күтпеген жерден келетін сол қарттық туралы жас күнінде адамдар еш ойламай, алаңсыз жүреді. «Кәрілік келіп қалдың қай жағымнан» деп Біржан сал айтқандай, бір күні қарттықтың қай жағынан келгенін пенде сезбей де қалады.

Бір құбылыстың екі қыры

Қарттықты  адамдардың көбі, тіпті барлығы дерлік жаман және пендеге бақытсыздық пен тауқымет әкелуші ретінде қабылдап жататыны шындық. Шын мәнінде, сол қашып құтыла алмайтын қарттықтың ажғымды, жақсы жақтары да баршылық. Енді соған тоқтала кетейік.

Қазір не көп, алаяқтық көп. Ақша үшін арын, тәнін сататындар, өз туысы мен бауырын алдап ақшасын жеп кететіндер көбейді. Бірақ соның бәріне қарамастан, ежелден санамызға сіңіп қалған адал, таза, қайрымды жандар туралы түсінік көп адамдарды әлгіндей алаяқтардың арбауына түсуге еріксіз итермелеп жатады. Егер адамдардың бәрі бір-біріне мүлдем сенебйтін болса, онда мына өмірде сенімге негізделген қатынас та болмас еді. Ал оның ақыры адамдардың арасынадғы байланысты үзіп, әр пенде өз күнін өзі көретін, ешкімге сенбейтін, бір-бірімен жылы қатынас жасамайтын тағылық қоғамға әкеліп соғатыны анық.

Өзіңе берік бол, қоңсыңды ұры тұтпа

Қазақта осындай мақал бар. Яғни, көршіңді ұры санама, бірақ әрдайым өзіңе берік болып, сақтық шараларын естен шығарма дегенге саяды бұл мақал. Ал енді осы халық даналығының астарында діни түсінікпен астасып жатқан үлкен ақиқат бар. Мысалы, Қасиетті Құранда «Ол күні туыстардың арасы айрылады. Ата-ана баласынан, бала ата-анасынан безеді. Әркім өз қамын күйттеп кетеді» деген мағынадағы аят бар. Бұдан ұғарымыз: қиямет қайым келіп, адамдардың басына қатер төнген сәтте күні кеше «баламның табанына кірген тікен менің маңдайыма қадалсын» деп тілейтін ата-ана баласынан безіп, қара басын күйттеп кетеді екен.

Басты рөлде Борат деп лақап ат қойып біздің еліміз туралы кино шығарған  американдық сайқымазақ Саша Коэнді жерден алып, жерге салып, тіпті оны атып өлтіретін киллер іздеу керек деп жатқан адамдардың  көзқарасы «бетің қисық болса, айнаға өкпелеме» деген қазақы нақылға келетін тәрізді. Ау, американдық сайқымазақ елімізді мазақ етіп, жалған айтып жала жауып жатқан жоқ қой, айтса шырылдаған шындықты айтты. Ол үшін ренжуге бола ма. Сайқымазақтың әрекеті жанымызға батып, намысымызға тисе, онда мазақ болмау қамын жасап, мінімізді түзеуіміз қажет.

Клоунстандағы қызық жайлар

Жақында Борат туралы түсірілген жаңа фильмнің үзіндісін көрдім интернеттен. Клоунстан деген ел бар, онда клоундар деген халық тұрады деген барлық қазақтың намысына тиетіні айтпаса да түсінікті. Десе де, онда айтылған біраз жайлардың шындық екенін мойындауымыз қажет.

Квантты физика ғылымы пайда болғаннан кейінгі кезеңде табиғат, жанды және жансыз заттар туралы көзқарас түбегейлі өзгерді. Біз сезім мүшелері арқылы сезінетін жанды, жансыз заттардың бәрі қуат екендігін білдік. Егер миллиардтаған есе үлкейтіп көрсететін микроскоп арқылы қарайтын болсаңыз тас та, ағаш пен адам да үнемі тербелісте болатын қуат екенін көрер едіңіз. Осылайша, мына өзіміз өмір сүріп жатқан әлемде үнемі тербелісте болатын қуаттан басқа ештеңе жоқ болып шықты.

Қуат деген не?

Материалистік ғылымның мектептен бастап санамызға сіңіретін қуат туралы түсініктері ғылым дамыған сайын толымды және шынайы еместігі байқалып, ол бүгінде біршама өзгеріске ұшырады. Адамның, жан-жануарлардың қара күш түрінде көрінетін физикалық қуатынан басқа, табиғаттың қуаттары да аз емес. Мәселен, желдің, күннің, ауаның, судың қуаттары. Қазіргі күні жел, күн қуатын пайдаланып, электр энергиясын өндіріп жатқаны бәрімізге белгілі.

Таяқтың екі ұшы болатыны сияқты, әрбір құбылыстың да екі қыры болатынын бағамдауға болатындай. Медицина қызметкерлерінің өзі ауру деген біржақты жағымсыз нәрсе емес, ол адам ағзаларын тазартады дегенді айтады. Біз жаман деп санаған нәрселердің астарында жақсы жақтары да болатынын оншалықты байқай бермейміз. Биылғы жылдың ақпанында Қытайда басталып, содан кейін барша әлемге тараған короновирус дертінің жағамсыз жақтарымен қоса, жағымды тұстары да бар екен.

Тойдағы дарақылық

«Тойың тойға ұлассын» деп  әндететін, қит етсе той жасауға құмар қазақ жұқпалы дерт салдарынан енгізілген карантинге байланысты той-томалақты ұмыта бастады. Бұның қандай жақсылығы бар? –деп сұрарсыз. Оның әсіресе, тойшыл қазақ үшін көп жақсы жақтары бар. Өткенге ой жіберіп қараңызшы: соңғы кезде бір-бірімен жарысып той жасаған қазақ ақыл-естен айрылып, тіпті есіріп кеткен жоқ па. Баласы мектепке барса – той, бірінші сыныпты бітірсе – той, сүндетке отырғызса – той, мектеп бітірсе – той, оған қоса қаптаған мерейтойлар, үйлену, қыз ұзату тойлары, ерлі-зайыптылардың бірге тұрған жылдарына байланысты күміс, алтын, бриллиант аталатын тойлар бар. Ал, соңғы кезде өлген адамдарға берілетін дұғалар да кішігірім той сияқты өткізілетін болды.