АҚИҚАТ

Қазақта «дүмше молда дін бұзар» деген мақал бар. Қазір исламда білімсіз дүмшелер өте көп. Олардың ислам дініне тигізіп жатқан залалын санасаң, сан жетпейді. Оларды ислам дінінің бітіспес қаскөй дұшпандары десе, артық айтқандық болмайды. Бір қарағанда сол дүмшелер өздерін исламның қорғандары сияқты, діннің игілігіне қызмет етушілер тәрізді сезінеді және сырт көзге де солай көрінеді. Дегенмен де, зер сала қарасаң, олардың әрекеттерінің дінге қаншалықты залалын тигізіп жатқанын бағамдайсың.

Соңғы кездерде әлеуметтік желілерде өздерін ислам дінінің білгір ғұламалары сияқты көрсетіп, дін туралы неше түрлі пікірлер айтатын блогерлер көбейді. Сөздерін тыңдай қалсаң, исламның дәстүрлі түсінігін бұрмалап, тіпті Құранды өздерінше тәпсірлейтінін, хадистерге, пайғамбарға қатысты ойдан шығарылған пікірлерін естисің. Өкініштісі сол, сондайлардың сөзін ақиқат деп қабылдап, соңдарынан еретін ізбасарлары да бар.

Алғашында қазақ мектебі болады деп салынған Алматыдағы №224 мектептің төңірегіндегі айқай-шу әлі мәреге жеткен жоқ. Таза қазақ мектебі болады деген мектептің маңында тұратын орыстілді ата-аналар жиналып аралас мектеп жасаңдар деп қысым көрсетіп, содан басшылық  солардың ықпалымен аралас мектеп жасауға кіріседі. Бұны естіген қазақ балаларының ата-аналары қарсы шығып, арты үлкен дау-дамайға айналды. Әупіріммен қазақтар мектепті қазақ мектебі етіп ашуға қол жеткізді. Дегенмен, басшылық әлі де аралас мектеп жасау бағдарын ұстанып отыр. Олар орыстілінде сабақ беретін мұғалімдер құрамын жасақтап, аралас мектеп жасаудың әрекетін істеуде.

Ата-аналар неге балаларын орыс мектебіне бергілері келеді?

Егер ақыл таразысына салып қарсақ, бұның бірқатар себептері бар екенін бағамдаймыз. Ең басты себеп: орысша оқыған, қазақ тілін білмейтін ата-аналар  өздері сияқты баларының да орыс тілінде сөйлеуін қалайды. Олардың кеңес заманынан саналарына сіңіп қалған бір түсінік: қазақ мектептеріндегі білім сапасы орыс мектептерімен салыстырғанда төмен деген ұстаным. Қазіргі ресми статистикаға назар аударсақ, мектеп бітіріп жатқан түлектердің 70 пайызы қазақ мектептерін бітіруде, жоғары оқу орындарына түсу үшін тест тапсырушылардың 80 пайыздан астамы қазақша тапсырады. Қазақ мектептерінде оқитындар арасында түрлі олимпиадалардың  жүлдегері атанып жүргендер, мектепті алтын белгіге бітіріп, мемлекеттік тестіні жоғары деңгейде тапсырып жатқандар көп. Бірақ «көрмес, түйені де көрмес» дегендей, орыс тілді ата-аналар бұның ешқайссын көздеріне ілмейді. Олар баяғыша, «қазақ мектептерінің оқу сапасы төмен» дегенді үнемі алға тартып, балаларын қайткен күнде де орысша оқытуға ынталы. Өкініштісі, 224 мектеп аралас мектеп болсын деп айқайлап ұрандатып жүргендердің дені қазақтар.

Мына фәниге келген кезде адамның қандай тән алатыны, қандай жетістіктерге жетіп, қанша жыл ғұмыр кешетіні – бәрі алдын ала бағдарлама іспетті жазылып қойылады. Бұны қарапайым пенделер – тағдыр деп атайды. Осылайша, тағдыр дегеніміз адам баласы дүниеге келген сәтінде алдын ала белгіленіп қойылған өмір жолы екен.

Дегенмен де, тағдыр деген еш өзгертуге болмайтын қатып қалған тас емес. Оны өзгертудің жалғыз жолы, яғни тәсілі – әрекет болып саналады.  Адам ойымен, сөзімен, нақты әрекетімен үнемі әрекет етіп жатады. Ұйықтаған кезде ғана адамның әрекеті тоқталады. Ал пенденің сол жасаған әрекеттерінің бәрі де еш өзгеріссіз кеңістікте жазылып, сақталады және болашақ өмір жолын айқындайтын бірден бір фактор болып табылады.

Өмірімнің 33 жылын журналистика саласында қызмет етуге арнаған екенмін. Сол жылдарда өз  мамандығының  кәсіби шебері болған қарымды журналистерді де, аты бар да, заты жоқ, жұмысын тек күнкөрістің құралы санайтын дүмбілез жандарды да, басшыларға жағынып, мансапқа қол жеткізуді ғана армандайтын мансапқорларды да көрдім.  Журналист деген атқа дақ түсірмей, өле өлгенше қолдарынан қаламдарын тастамай кеткен екі азамат туралы айтсам деймін. Олардың өмір, еңбек жолдарында бір-біріне деген егіз қозыдай ұқсастық бар және екеуі де  өз мамандығының хас шебері деңгейіне жеткен мықты журналистер болатын.

2004 жылдың қазан айының 28-де  Ақмола облыстық «Арқа ажары» газетінің сол кездегі редакторы  Жомарт Әбдіхалық автокөлік апатынан қайтыс болды. Бұл күн менің есімде сақталған себебі, 27 қазанда  мен газеттің кезекші редакторы болған едім.  Жомарт Әбдіхалық  редактор ретінде газетке қол қою үшін компьютер цехына келді. Ол әдеттегідей қалжыңдап, өте көңілді отырды және таңертең жол жүретінін, алдағы уақытта газет еш қиындықсыз бюджеттен қаржыландырылатынын, сол мәселе ертең шешілетінін  айтып, жаңалықпен бөлісті. Ал ертеңіне ол жол апатынан қаза тапты. Сол тұста оның жасы 60-та болатын.

Адамзат ұстанатын 5 дәстүрлі дін болса, олардың бәрінде болашақта адамзатқа ақиқат дін әкеліп, молшылық қоғам орнататын қайрымды құтқарушы туралы көріпкелдік болжамдар бар. Ислам дінін ұстанатын мұсылмандар діни шарттар бұрмаланып, діннің қадір-қасиеті қаша бастаған кезде келетін имам Махдиді күтуде. Мұсылмандардың ұғымынша, имам Махди ислам дінін қайта қалпына келтіріп, әлемдік ең беделді дінге айналдырады және мұсылман елдерінің басын қосып, үлкен халифат орнатады.

Христиан дінін ұстанушылар Иса мәсих көктен қайта түсіп,  мың жылдық Құдай патшалығын орнатады деп сенеді. Иудейлер Машиах деген пайғамбарды күтуде. Буддашылардың сенімінше, буддизм діні тоқырауға ұшыраған тұста келетін Будда Майтреи дінді қайта жаңғыртып, дамытады. Индуизм дінін ұстанушылар Кали юга дәуірінің соңында жер бетіне түсіп, құдайсыз дінсіз пенделерді түгел жойып, орнына жаңа нәсіл әкелетін және Алтын ғасыр – Сатья юганы орнықтыратын Калки аватарды келеді деп сенеді.

Біз үшін құпиясы мол шымылдық саналатын ажалдың арғы жағында пендені не күтіп тұр? Сол құпия шымылдықты ашып, арғы жағына ақыл-ой көзімен назар салып байқайық. Ол үшін көріпкел немесе бойында тылсым қасиеті бар ерекше жан болудың қажеті жоқ. Біз дәстүрлі діндердің түсініктері мен Қасиетті кітаптарында бұл туралы не айтылғанына және бұл мәселеге үлкен көңіл бөлетін буддашы ұстаздардың еңбектеріне, сондай-ақ осы саладағы бірлі-жарым шығармаларға назар аударып, онда жазылған ақпараттарды талдай отырып, құпия шымылдықтың арғы жағында не болатынын түсіндірмекпіз.

Ислам дінінің түсінігі бойынша, өлген адамның жанын ажал періштесі келіп алады. Мұсылманша жерлеу тәсілінде мүрдені лақат түрінде қазу қарастырылған. Яғни, көрдің төменгі жағынан бір бүйірден кісі сиярлық орын дайындалады. Мүрде сол лақатқа орналастырылып, көр топырақпен жабылады. Осылайша, мүрде топырақтың астында қалмай, бір бүйірдегі кішкене қуыста жатады.

Жыл сайын қазан айының 1-і  қарттар күні ретінде аталып өтіп, қазан айы түгелдей қарттар айлығы болып өткізіліп жүр. «Қариясы бар ел – қазыналы ел» дейді қазақ. Ақылы кең – қазына іспетті қариялар елдің байлығы саналып, қазақ ертеден жасы үлкенді құрметтеп, сыйлауды, ақылын тыңдауды санаға сіңірген халық. Дегенмен де, сол ежелден санамызға сіңген, қанымызға дарығын қарттарды сыйлау, олардың ақыл-кеңесін тыңдау, үлкеннен ұлағат алу  сияқты жақсы дәстүрімізден бүгінде қол үзіп барамыз.

Алдыңғы арба қай жолмен жүрсе, соңғы арба сол жолмен жүреді

Қазақтың осы даналық нақылының ақиқаттығын дәлелдейтін жайлар өмірде өте көп кездеседі. Кеңес заманында арақ-шарап ішіп, құдайсыз дінсіз күн кешкен аға ұрпақ өкілдері жастарға жақсы істерімен үлгі-өнеге көрсетудің орнына, егде жасқа келгенше  теріс әрекет жасап, өздерін жаман қырынан танытып жатыр. «Үлкеннен ұлағат кетсе, кішіден ізет кетеді» дейді халық. Үлкеннен ұлағатты іс көрмеген жас ұрпақ  содан кейін қарияларды қалай сыйламақ.

Он литр су сыятын ыдысқа он литрден артық суды сыйғыза алмайсыз. Ол ыдыстың өлшемі сол он литр, одан артықты қабылдамайды. Сол сияқты әр адамның өз ақыл-ой деңгейі болады, сол деңгейінен артық ақпаратты, білімді ол қабылдай алмайды. Сіз оған қанша айтсаңыз да, тіпті құлағына микрофонмен айқайласаңыз да, ол өз ақыл-ой деңгейінен артықты қабылдамайды.

Мен ұзақ жылдар осы ақиқатты түсенбей келдім және менің пайымымша, өзім түсінген, қабылдаған шындықты басқалар да міндетті түрде қабылдай алады, оған қабылет-қарымы жетеді деп түсініп келдім. Біраз жылдардан бері діни пәлсапамен айналысып келемін. Осы саладан біршама білім алдым. Сол білгенімді басқаларға жеткізгім келіп, өзіме әлдеқашан белгілі және дау туғызбас ақиқат болып саналатын жайларды басқаларға айта бастасам, бұл әңгіменің олар үшін мүлдем қызықсыз екендігіне және тіпті, дұрыс деп мені мақұлдап қабылдаған сыңай танытқандарымен оны ұқпайтындарына кейін келе ақырындап көз жеткізе бастадым.

АҚШ билігіне Трамп келген күннен бастап  Украйна мен Ресей арасындағы соғысты тоқтату, бейбіт келісім жасау мәселесін қолға алып, білек сыбана әрекет жасап жатыр. Халықаралық Гаага соты қылмыскер деп танып, сырттай соттаған Путинмен Трамп Альяскада кездесіп, бейбіт келісімге келу жайын талқылады. Трамптың бұл әрекетінен қандай нәтиже шығарын уақыт көрсетеді, дегенмен де мына нәрсе қазір айқын: Украина президенті Владимир Зеленскии де, Ресей президенті Владимир Путин де соғысты тоқтатып, бейбіт келісімге келуге қарсы емес. Яғни, соғыстың тоқтайтын уақыты жақын қалды деп айтуға болады.

Ресей соғысты қай бағытта жалғастырады?

Соғыс тоқтап, бітімгершілік келісім жасалды дейік, содан кейін не болмақ? Өз тарихында көрші елдердің бәрімен соғысқан және соғыссыз отыра алмайтын Ресейдің бейбіт келісімнен кейін толайым бейбітшілікке көшуі екіталай. Ол туралы сарапшылар айтып, жазып жатыр. Экономикасы түгел соғысқа байланған Ресей үшін соғысты тоқтату тиімсіз ғана емес, қатерлі де. Сондықтан да, Путин қалай болғанда да соғысты одан әрі жалғастуыруға тырысары анық. Мәселе мынада: ендігі арада Ресей аттың басын қай бағытқа бұрмақ?

Азғындық деген барлық ұлтта, халықта бар және ерте заманнан адамзатпен бірге жасап келе жатқан құбылыс. Дегенмен де, сондай азғындық кейбір халықтарда көп, енді бірінде аз, тіпті жоқтың қасы деп айтуға болатын деңгейде. Үлкенді сыйлап, ата-анасына Құдайдай құрмет көрсететін, әйел баласын қастерлейтін қазақ соңғы кезде көз көріп, құлақ естімеген небір сұмдық азғындықтарды жасайтын болды.  

Әкесін сабап, анасын зорлаған

Өткен аптада әлеуметтік желілерде Түркістан облысының бір тұрғынының әкесін сабағаны туралы видео жұртшылықтың үлкен пікірін туғызды. Өз аяғымен жүре алмайтын кәрі кемтар әкесін көгала қойдай етіп қорлап сабағаны аздай, әлгі  жігіт оны шешесінен сықпыртып боқтап жатыр. Әкесінің шешесі өзіне әже болатынын туған әкесіне қол көтерген санасыз пенде мүлде сезбейтін болса керек.

Туған әкесін сабаған әлгі жігіттің оқиғасы жұртшылық тарапынан қатты ашу-ыза туғызып, оны жедел жауапқа тарту қажет деген пікірлер көп айтылды. Жұртшылықтың осындай пікірі себеп болды ма, көп ұзамай әкесін сабаған жігіттің қамауға алынғаны, үстінен қылмыстық іс қозғалғаны туралы ақпарат таралды.