АҚИҚАТ

Кеңес заманындағыдай тегін медициналық  қызмет жоқ қазір. Ауру – адамға өте қымбатқа түседі. Сондықтан, ауырып ақшаңды бір шығындап, жүйкеңді екі тоздырып шаршағанша, ауырмаудың амалын жасаған жөн. 14 жылдан кейін емханаға барғанымда осынадй ойтүйінге келдім.

Дәрігер ауруға ақша толған қапшық түрінде қарайды

Жасыратыны жоқ, қазір жұрттың бәрі  қоғамды жайлап дендеп алған жемқорлықты жақсы біледі және ашықтан ашық айтып жатыр. «Балық басынан шіриді» демекші, қоғамымызды жайлаған жемқорлық сол биліктің өз ішінен басталып, солардан қолдау алып отырғандықтан да құзырлы органдардың «жемқорлықпен күресі» желдиірменге найзамен ұмтылған Донкихоттың әрекетіндей болып тұр. Яғни, еш нәтиже жоқ және болмайды да.

Мына фәниге келген кезде адамның қандай тән алатыны, қандай жетістіктерге жетіп, қанша жыл ғұмыр кешетіні – бәрі алдын ала бағдарлама іспетті жазылып қойылады. Бұны қарапайым пенделер – тағдыр деп атайды. Осылайша, тағдыр дегеніміз адам баласы дүниеге келген сәтінде алдын ала белгіленіп қойылған өмір жолы екен.

Дегенмен де, тағдыр деген еш өзгертуге болмайтын қатып қалған тас емес. Оны өзгертудің жалғыз жолы, яғни тәсілі – әрекет болып саналады.  Адам ойымен, сөзімен, нақты әрекетімен үнемі әрекет етіп жатады. Ұйықтаған кезде ғана адамның әрекеті тоқталады. Ал пенденің сол жасаған әрекеттерінің бәрі де еш өзгеріссіз кеңістікте жазылып, сақталады және болашақ өмір жолын айқындайтын бірден бір фактор болып табылады.

Уйкипедияда өлім деген адам ағзаларының биологиялық және медициналық жағынан жұмысын толық тоқтатуы деген түсінік берілген. Медицина ғылымында өлімді танатология деген сала зерттейді екен. Жердің асты мен үстін, ғарышты түгел зерттеп жатқан ғылым адам өліміне соншалықты үлкен мән беріп, арнайы зерттеулер жүргізбейді. Бұның өзі өлім деген құбылыстың ғылым үшін жұмбақ, құпия болып қалуына ықпалын тигізуде. Дәстүрлі діндердің өлім туралы түсінігі ғылымға қарама-қайшы болғанымен, нақты тәжірибе мен айғаққа негізделгһмеген, көбіне ертегі-аңыздарға ұқсап кеткендіктен болар, бүгінгі адамдардың көбі оған сене қоймайды.

Адамдар неге өлімді ойлаудан қорқады

Таң атқаннан кеш батып, көзі ұйқыға кеткенше аузына тыным болмайтын әңгімешіл деген адамдардың өзі ешқашан өлім туралы айтпайды. Рас, бір таныс немесе туысы дүниеден өткенде сол жайында әңгіме қозғайтынымыз болады, бірақ та, «өлім деген не, ажалдың арғы жағында не бар, өлімнен қашып құтылуға бола ма?» деген сияқты сауалдар қойып, осы құбылысқа шындап көңіл бөлетіндер жоқтың қасы.

Біз жауапкершілік дегенді сезінеміз бе, жоқ па, оны мойындап, соған лайықты әрекет жасаймыз ба, жасамаймыз ба – оның бәріне қарамастан, әрбір пенденің мойнында туған күннен өлгеніне дейінгі өмір жолында түрлі жауапкершіліктер болады. Өкініштісі сол, адамдардың 90 пайызы сол жауапкершілік дегенді түйсінбейді және сондай надан әрекеттері арқылы өзіне ғана емес, айналасындағыларға да үлкен залалдарын тигізіп жатады. Міне, сондықтан да, оның баршамыз үшін өмірімізде ерекше  алар орны бар.

Өзін сыйламаған кісінің бетін қызыл шиедей етеді

Қазақтың осы нақылының ақиқаттығын дәлелдейтін жайларды қай-қайссымыз да өмірден жиі кездестіріп жатамыз. Біреулер ондайға мән берсе, екіншілері назар аудармай, елеусіз қалдырып жатады.  Десе де, хайуандай емес, қызғаныш, намыс деп аталатын сезімдері бар саналы адамдардың көбі мұндай жайларды жүрегіне жақын қабылдап, соған күйініп, реніштерін білдіріп жататындары бар.

Кеңес заманында мектепте оқып жүргемізде сурет деген пәнде  жұмсақ пластелиннен түрлі бейнелер жасататын. Пластелиннен бейнелер жасау сол тұста мектеп бағдарламасына енгізілген еді. Пластелин деген жұмсақ түрлі-түсті батпақ секілді материал, оны қысып сығымдап неше түрлі формаларға келтіруге болады. Бүгінде адамдардың 90 пайызы сол пластелин материал сияқты, яғни оларды айналасындағылар өз қалауларына сай неше түрлі бейнелерге келтіріп, қалаған адамдарын жасап ала алады.

Көп айтса көнді, жұрт айтса болды…

Ұлы Абайдың өлеңіндегі «Көп айтса көнді, жұрт айтса болды, әдеті надан адамның» дегеніндей, үнемі айналасындағылардың ықпалында жүретіндер – сондай пластелин адамдар. Оларда өз пікір, ұстаным деген атымен жоқ, өз бастарымен ойлап, ештеңе шешпейді. Шынын айтқанда, бұндай адамдарда мінез деген жоқ. Бар мінезінің өзі айналасындағылардың ықпалымен қалыпасқан және үнемі өзгеріп отыратын бірдеңе.

Адамдардың көбі бүгінде ақша тапшылығы мәселесін шешудің ең сенімді және жеңіл жолы – банктерден кредит алу деп түсінетін болды. Кредит алып той жасайды, кредит алып, үй сатып алады, кредитке бала оқытады, кредитпен басқа да мәселелерін шешіп  жатады. Осылайша, кредитке үйреніп алғандар ақшаны үнемдеу, оны дұрыс пайдалану дегенге мүлдем көңіл бөлмейді.

Бес адамды атып өлтірген борышкер

Күні кеше бүкіл елді шулатқан қанды оқиға орын алды. «Центркредитбанктен» несие алған борышкерге сот орындаушылары келіп, үйді босатуын талап еткенде үй иесі аңшы мылтығымен бес адамды сұлатып салған. Бар өмірі алдындағы өрімдей жас бес жігіт қас пен көздің арасында мәңгіге көз жұмды.

Қазақтың белгілі ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Жақсы болсам – өзімнен, жаман болсам – өзімнен» деген өлең жолдары карманың  адам тағдырына тікелей әсерін тигізетінін жан-жақты ашып көрсетеді. Егер біз карма заңын жан-жақты талдап, зерделейтін болсақ, мына ақиқатқа көзімізді жеткізер едік. Адамның туған кезден өлгенге дейінгі аралықтағы барлық өмір жолы – түгел кармалық әрекеттерінің нәтижесі.

Бұны түсіну үшін тауға шығатын альпинистің әрекетімен салыстырсақ, көзімізді жеткізуімізге болады. Мәселен, тауға шығатын альпинист сырт қарағанда кедір-бұдыры жоқ тік шаншылған биік жартасқа шығу үшін берік арқан, балға және кескіш сияқты құралдардың көмегіне сүйенеді. Ол аяғын тастың бұдырлы жерлеріне тіреп тұрып, жоғарыдан қолы жететін жерден кескішпен ойық жасайды. Сөйтіп ол әлгі өзі жасаған ойықтарға қолымен, аяғымен бекініп, ақырындап жоғары өрлейді. Осындай  тәсілмен альпинист биік шыңдарға шығады. Яғни, ол тік жартастарға өзі салған жолмен көтеріледі.

Пәлсапалық ұғыммен алып қарасақ: ақша айырбас құралы және оны жақсы да, жаман да деп айтуға болмайды. Ақшаны түрлі қайрымдылық шараларына, баспана, киім, көлік, басқа да қажеттіліктерді алуға пайдалануға болады. Сонымен бірге, ақшаға адам өлтіретін қару сатып алуға, жезөкше қыздарды жалдап алып, зинақорлық жасауға, пара беріп, заң бұзуға, тіпті  киллер жалдап, кісі өлтіртуге де болады. Қазір жасыратыны жоқ, ақшаны жақсы ниеттерге емес, жамандыққа пайдаланушылар қатары көбейіп кетті.

Ақша адамның санасына қандай өзгерістер әкеледі?

Менің балалық және жастық шағым социалистік қоғам аталатын кеңес заманында өтті. Ол кезде білім, денсаулық, баспана алу – бәрі тегін болатын. Коммуналдық қызмет бағасы да өте төмен еді. Жалпы, киім-кешек, азық-түлік – бәрі де қазіргімен салыстырғанда әлдеқайда арзан болды. Мысалы, сіз 50-60 тиынға кез-келген асханадан тойып тамақ іше алатынсыз.

Инвестициямен айналысатын адамдардың арасында «қаржылық тәуелсіздік» және «қаржылық бостандық» деген сөз бар. Оның мәні мынада: егер сіздің жиған-терген ақшаңыз жұмыстан айрылып, күнкөрістік табыс көзін жоғалтқан жағдайда кем дегенде 1 жыл қиналмай өмір сүруге жететін болса, онда бұны – қаржылық тәуелсіздік дейді. Ал егер сіздің  жиған қаржыңыз жұмыстан, күнкөріс көзінен айрылып қалған жағдайда отбасыңызды 10 жыл бойы тарықтырмай асырауға жетсе, бұны – қаржылық бостандық дейді.

Инвестиция не үшін қажет?

Адамдардың көпшілігі, тіпті өте жоғары деңгейде жалақы алатын тұрмыс дәрежесі біршама жоғары мамандардың көпшілігі инвестиция дегенді білмейді және оны қажет те етпейді. Шындығында, бақуатты болып, қандай жағдайда да қысылмай еркін өмір сүру үшін көп жалақы табу немесе кәсіпкер болудың қажеті жоқ, ең алдымен, сізді тарықтырмайтын өз капиталыңыз болуы шарт.

Ақша билеген қазіргі нарық заманында абй-бақуатты болсам деп армандамайтын адам кемде-кем. Бірақ та, сол адамдардың 90 пайызының арманы орындалмайтын қиял ғана болып қалып жатады. Неге? Өйткені, ол адамдар инвестициямен айналысып, бақуатты болсақ, шіркін деп қиялдаумен бар шаруаны бітіреді, яғни нақты іспен айналыспайды.

3,5 жылда 14 есе өскен депозит

Осыдан үш жарым жыл бұрын, атап айтқанда 2018 жылдың сәуір айында Астанада тұратын бір таныс жігіттің үгіттеуімен 1000 евро салып, шетелдік Виста депозитін ашқан едім. Мың евроның ол кездегі бағамы 440 мыңдай болатын. Сол тұста еңбек демалысына шығып, екі айлық көлеміндегі сыйақы алып, шала байып қалған тұсым еді. Алдында жинаған азын-аулақ ақшам да болатын.