АҚИҚАТ

Осыдан бірнеше жыл бұрын ресейлік бір сараптама орталығы алдағы бес-он жылдың ішінде қажетсіз болып қалатын біраз мамандықтардың тізімін жариялады. Солардың ішінде журналист мамандығы да бар. Сараптамашылардың болжамының қаншалықты шындыққа сай келетінін кім білсін, дегенмен де, қазіргі даму жағдайына назар аударып қарасаңыз, жыл санап бұрын беделді саналатын бірқатар мамандықтардың қажетсіз болып жойылып бара жатқанын бағамдауға болады.

Ертеректе әрбір мекеме, ұйымда кассир деген мамандық иесі болатын.  Қызметкерлерге ақша тарататын кассир мамандығы беделді және  қажет мамандықтың бірі болды. Соңғы жылдарда сол кассир мамандығы мүлдем қажетсіз болып қалды. Адамдардың жалақысы қазір карта карқылы аударылады да, қолма-қол ақша түрінде қолына берудің қажеттігі жойылды. Баспахана қызметіне деген сұраныс та бұрын өте үлкен болушы еді. Жыл өткен сайын баспахана қызметіне деген сұраныс азайып, бұл мамандық иелері де қажетсіз болуға айналды. Қазір әрбір мекеме түрлі бланкалық өнімдерді өздері басып шығарып алады.

Уақыт өткен сайын күш алып, барлық салаға кеңінен еніп бара жатқан жасанды интелект адамдарды ығыстырып шығарып, көптеген мамандықтарды қажетсіз етуде. Қазіргі күні бұрын аса жоғары сұранысқа  ие, беделді мамандық болып табылатын бухгалтер мамандығының басына да қара бұлт үйріліп тұр. Ехсел бағдарламасының  «Бухгалтер» деген қосымшасы шығып, оны меңгерген  кез-келген адам бухгалтердің жұмысын оңай атқаратын болды. Ендігі арада мекеме, ұйым басшысы бухгалтер маманын қызметке алып, ай сайын қомақты жалақы төлеп отырғанша, Ехселмен жұмыс істеуді білетін бір қызметкерге жарты немесе ширек жүктемемен бухгалтердің міндетін жүктеп қойса, сол тиімді болмақ. Яғни, енді бірнеше жылда бухгалтер мамандығы да қажетсіз болып қалатын түрі бар.

Қияр ең алғаш Үндістанда өсіріле бастаған. Бұл дақыл  шамамен 3000 жылдан бері өсіріліп келеді. Ертеде қиярды индустар шаян шағып алғанда емдейтін дәрі ретінде пайдаланған екен. Кейін қияр барша әлемге таралды.  Бүгінде ол ас мәзірін,де кең қолданылатын жеңіл тағамға айналды және косметика саласында да табыстық қолданылады.

Күн сәулесіне қатысты кеңес

Қияр ерте жеміс беруі үшін оны наурыз айының соңында отырғызу туралы ойлану керек. Біз бақша дүкендерінен тұқым сатып алып, оларды жақсы топырақ салынған қорапта отырғызамыз және оны пленкамен немесе әйнекпен жабамыз. Қияр отырғызылған қорапты үйде, терезенің алдында сұтауға да болады. Содан кейін біз жүйелі суаруды ұмытпауымыз керек.

Қияр егу

Қияр тұқымын тікелей жерге себуге болады, бірақ аяз енді болмайтынына сенімді болу керек (бұл тек мамыр айының соңында болады). Дегенмен, бұндай жағдайда алғашқы егінді күту уақыты ұзағырақ болады.

Топырақты қораптарға немесе құмыраларға салыңыз (бұл йогурт немесе ірімшік контейнерлері болуы мүмкін) және оған қияр тұқымын саусағыңызбен топыраққа сіңіресіз. Бұл жағдайда арақашықтықты сақатуды естен шығармаңыз.  Сосын су құюды ұмытпаңыз.  Біз әйнекпен, плексигласспен немесе фольгамен жауып, жылы және жарық түсетін жерге, мысалы, терезе алдына қоямыз.

Адамдардың сиқырға деген көзқарасы әрқашан кереғар жағдайда болды. Дәстүрлі діндердің бәрі дерлік сыйқыр күнәға бастайтын теріс әрекет деп санап, айыптайды. Орта ғасырларда христиандар сыйқыршылық жасағаны үшін тірідей өртеп жіберетін. Ал  соған қарамастан, көп адамдар сыйқырға сенеді және сыйқыршылық осыған орай әлемнің көп өңірлерінде белең алды. Бір адамдар сыйқыр деген ойдан шығарылған нәрсе деп сенімсіздікпен қараса, енді біреулер оған құлай сеніп, тіпті, сыйқыршылардың қызметін пайдалануға ынталы болады.

Бүгінгі ғылым мен жаратылыс заңдары көптеген құбылыстарды толық мәнінде түсіндіріп бере алмайды. Бұның өзі ертеден адамдардың санасында қалыптасқан табиғаттан тыс күшке деген сенімді туғызады. Оған қоса, адамдар табиғаттан қажетін жан қинамай дұғаның, яғни сыйқырдың күшімен оңай алғылары келеді. Жалпы, сыйқыр деген түсінік адамдар жануарлардан бөлініп, саналы адам сатысына өткен кезден басталады десек, артық айтқандық болмайды.

Дәстүрлі діндер сыйқырды қанша теріске шығарса да, шын мәнінде сыйқыр мен дін бір-бірімен астасып кеткен.  Ислам, христиан сияқты бір Құдайға табынатын дәстүрлі діндер қалыптаспаған ежелгі заманда  дін мен сыйқыр біртұтас болды. Яғни, сыйқыр мен дін бірге болды. Осы орайда, әлі күнге дейін сақталған мұсылмандар арасындаға тасаттық дәстүрін алып қарайық. Адамдар мал сойып, Құдайға жалбарынып, жаңбыр сұрайды. Содан кейін кенет аспанда бұлт пайда болып, жаңбыр жауа бастайды.

Жасы жерортадан ауған адамдардың басым көпшілігі өткен шақтарын көп ойлап, сол кездер қайта айналып келсе деген арман-қиялмен өмір кешеді.  Әдетте ондай адамдар өмірде биік нәтижелерге қол жеткізбеген, яғни жолы болмаған жандар болып келеді.  Олар үшін бар жақсылық, бақыт – өткен өмірінде қалып қойған. Бұндай көзқарасты ұстанған жанды  өз болашағына өзі балта шапқан адам деп айтсақ, шындықтан алыс кетпейміз.

Өткенді аңсау құрдымға құлатады

Әлсіз адамдар әдетте «баяғыда өйткен едім, бүйткен едім» деп өткен өмірінде қол жеткен жетістіктерін үнемі тамсанып  еске алып отырады. Ондай пенденің қазір айналасынадғы жұртқа көрсететін жақсы істері мен жетістіктері, қабылет-дарыны жоқ. Сондықтан, өзін жұрттан төмен түсірмей, өзгелерге көрсету үшін жасайтын жалғыз айласы – өткен өмірінде қол жеткен жетістіктерін еске алу болып қалады.

Егер сіз осындай адамдар тобына жататын болсаңыз, онда болашағыңызды өз қолыңызбен жойып жатқан болып шығасыз. Оның мәнін ұғыну үшін мынадай мысалға назар аударайық. Екі көрші болды. Олардың есік алдында бақшасы бар еді. Жалқау көрші жерін өңдемеді, ешнәрсе екпеді, жанын бағып ұйқымен уақыт өткізді. Ал екінші көрші бақшасына картоп, көкөніс егіп, ала жаздай суарып, арам шөбін жұлып күтті. Күзде жалқау көрші бақшасынан қаулаған арамшөптен басқа ештеңе таппады, ал еңбекқор көрші қап-қап  картоп қазып алып, көкөніс жинады. Бұны кездейсоқтық, басқа бақыттың қонуы деп айтуға болмайды, бұл таза еңбекпен келген нәтиже.

Денсаулығымыздың  мықты болуы ұстанған өмір салтымызға байланысты болатынын екінің бірі ескере бермейді. Біз ойымызға алған шаруаларымызды ойдағыдай бітіріп, тірліктің ырғағынан қалып қоймауға үнемі тырысып жүреміз. Бұл жағдайда ескеретін ең бірінші мәселе – денсаулық. Өйткені,  күнделікті өмір ұсынып отырған шаруалардың бәрін денсаулық арқылы ғана жасауға болады.

Темекі шегу, алкогольді  ішімдіктерді  ішу, тамақтану режимін сақтамау, жүйкеге үнемі салмақ түсіру, артық салмақ, қозғалыстың аз болуы  — бұл факторлардың барлығы біздің денсаулығымызды ақырындап нашарлатып, түрлі аурулардың  белең алуына ұшыратады. Егер біз әлі де тәніміздің ұзақ жылдар қалыпты жұмыс істеуін қалайтын болсақ, онда салауатты өмір салтын ұстанудың негізгі шарттарын  біліп, ескеруіміз маңызды.

Дұрыс тамақтану

 Тамақтанудағы маңызды мәселе, артық тамақтануға жол бермеу, бірақ сонымен бірге тәннің қуат жұмсауына қажетті калориямен қамтамасыз ету керек.  Ағзаның өмірлік маңызды қоректік заттарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыратын тағамдық тепе-теңдікті сақтау.

 Төрт реттік тамақтану принципі әр уақытта аз мөлшерде тамақтануды қамтамасыз етеді. Ағзаға өмір сүруге қажетті биологиялық белсенді заттарды таңдауға мүмкіндік беретін нәрсе — тамақтанудың әртүрлілігі. Тамақтанудың биологиялық толықтығына да көңіл бөлген жөн. Мұнда бастысы-жаңа піскен, мүмкіндігінше шикі көкөністерді, жемістер мен шөптерді күнделікті, жүйелі тұтынуға назар аудару керек.

Адам ағзасы өзінше бір үлкен ғалам. Біздің тәніміз мүмкіндігінше зерттелген сияқты, бірақ та, көптеген айғақтар мен адам ағзасының таңғажайып жетістіктері әлі де ашылмаған көп мүмкіндіктердің бар екенін дәлелдейді.

Әрине, адамның мүмкіндіктері мол, бірақ ол шексіз бе? Біреу жылқыны қолымен тыпыр еткізбей ұстап тұра алады, енді біреу денеге көптеген темірді жабыстыра алады, біреу бірден санасында бірнеше көп таңбалы сандарды көбейтеді. Төтенше жағдайға тап болған адам кенеттен өзінің ерекше ішкі мүмкіндіктерін ашады деген түсінік бар және адам кенеттен өзгерген сана күйіне енеді екен. Бұл шекаралық жағдайда адам тонналаған ауыр салмақты көтере, терісін мықты сауытқа айналдыра, ыстық көмірдің үстімен жүре алады.

Қазіргі таңда адамның ерекше физикалық әлеуетін тек кездейсоқтықпен ғана емес, өз қалауынша пайдалану тәсілдері ашылуда. Бірақ мұндай өнерді жұрттың бәрі бірдей түсіне бермейді. Адамның жасырын мүмкіндіктерін ашудың мұндай әдістері арнайы орган қызметкерлерін дайындауда бұрыннан қолданылған. Адамның қиял-ғажайып қабілеттерін зерттеу үшін барлау агенттіктері планетаның шалғай түкпірлеріне экспедициялар жасады. Бақсылар мен сиқыршылар, олардың жұмбақ рәсімдері мен дуалары мұқият зерттеу объектісіне айналды. Айталық, вуду тайпасынан шыққан ерлер мен әйелдердің мүмкіндіктері осындай таңғажайып зерттеу нысаны болды. ХХ ғасырдағы вуду сиқыры әлемнің жетекші елдерінің арнайы қызметтерінің мамандарының  ең қалаулы «олжасына» айналды.

Ислам дінін ұстану арқылы адам нендей игілік табады? Ең алдымен, жүрегіне қайрымдылық, сабырлылық, нәпсіге берілмеушілік, жомарттық, кешірімділдік, сыпайылық, кішіпейілдік сияқты жақсы имани қасиеттерді орнықтырады. Ал бұның бәрі адамзат қоғамын биікке көтеретін игі қасиеттер. Сондай имани қасиет орныққан қоғам өркениет биігіне көтеріле алады. Егер тарихқа ой жүгіртіп қарайтын болсақ, қоғамның дамуына тікелей діннің әсері барлығын бағамдар едік.

Күнге, Айға, отқа табынған ежелгі заманда адамдар алғашқы қауымдық құрылыста өмір кешті және қарабайыр қарулармен қаруланып, күнкөрістері де ауыр болды, үңгірлерде тұрды немесе теріден лашықтар жасап алды. Ал, табиғаттың құбылыстарын басқаратын жарымқұдайларға табынған кезеңде құл иеленушілік қоғам орнығып, өркениет өрге басты. Қалалар, үлкен елді мекендер салынды, адамдар ғылым-білімге көңіл бөлді. Бір Құдайға табынатын кезеңде мемлекеттер пайда болып, феодалдық қоғам орнықты. Христиан, иудей, ислам, индуизм және буддизм діндері де осы кезеңде орнықты. 

Адамзат өркениетінің дамуы тікелей дінмен астасып, біте қайнасып, біріге өркендеп жататынын бағамдаймыз. Мәселен, ислам діні орныққан алашқы кезеңде Испаниядан Қытайға дейінгі аумақты алып жатқан алып ислам халифаты құрылып, онда әлемдік өркениеттің дамуына елеулі үлесін қосқан ғылым мен білім, мәдениет шарықтап дамыды. Сол кезде шыққан Әбунәсір әл Фараби, Ибн Сина, Абурайхан Беруни, математиканың незгізін салған Әл Жәбір сияқты ғалымдар көп болды, олар әлем өркениетін дамытуға тың серпін берді.

Сіз қай жолды таңдап, рухани дамуға қол жеткіземіз десеңіз де, бұл мақсатқа жету үшін ең алдымен білім қажеттігін ескеруіңіз шарт. Білімсіз жасаған тағат ибадаттарыңыздың бәрі желге ұшып, сізге көк тиын пайда әкелмейді. Керісінше, ондай діни парыздарды орындау арқылы апарадха, яғни дінді қорлауға жол беріп, күнәға белшеңізден батасыз.

Кез келген фәни әрекетті жасау үшін білімнің қажеттігін ешкім теріске шығармайды. Мысалы, өзеннен өтетін көпір салу қажет болды делік. Ол көпірді оның құрылысынан хабары жоқ біреу салатын болса, құрылыс барысында қателіктерге бой алдырып, ертең құлап қалуы, тіпті апатқа ұшырап, адамдар жазым болуы мүмкін. Сондықтан көпір құрылысын салуға осы саланың білікті маманы тартылуы қажет. Сол сияқты дінде де білімсіз алға жылжу еш мүмкін емес.

Атақты ғалым Альберт Эйнштейн «Ғылымсыз дін – соқыр, дінсіз ғылым – ақсақ» деген екен. Ғылым мен дін біріккенде ғана нағыз білім келеді. Қазір өкініштісі сол, ғылым бір бөлек, дін бір бөлек. Бұдан ғылым да, дін де ұтып отырған жоқ, керісінше біреуі ақсақ, екіншісі соқырға айналып, мүгедек хал кешуде.

Ислам діні алғаш орныққан кезде ғылыммен бір болды және сол тұста ислам адамзат өркениетін дамытуға елеулі үлес қосқан көптеген ғалымдарды шығарды. Екінші ұстаз атанған Әбунәсір Әл Фарабидің ғылыми трактаттарында Аллаға сыйынушылық жиі кездеседі. Фараби мықты ғалым ғана емес, жүрегіне иман ұялаған мұсылман да болды. Өкінішке орай, кейін келе ислам діні ғылымнан бөлектеніп, соның нәтижесінде соқыр фанатизм үстемдік алды. Бүгінде мешіттерде айтылатын уағыздарды тыңдасаңыз, «Пайғамбарымыз былай деген екен, сахабалар бүйткен екен» деген ертегі, аңыз түрінде болып келеді. Бұдан үлгі-өнеге алуға болар, бірақ ол ешқандай да білім бермейді.

Бһагавад Гита кітабында Жаратқанның қуаты болып табылатын ақыл, оның табиғаты туралы жан-жақты айтылған. Өлі тәннен сезім, одан ақыл, ақылдан зерде жоғары, ал жан (рух) бәрінен жоғары, дейді Бһагавад Гита. Ақыл туралы буддизм дінінде де көп айтылып, оған ерекше көңіл бөлінеді. Бірақ ислам, христиан және иудейзм діндерінде ақыл жайында ештеңе айтылмайды. Ал қазіргі материалистік ғылым да адам өміріне үлкен ықпал ететін қуат – ақыл туралы ештеңе білмейді, бұл бағытта ешқандай зерттеу жұмыстары жүргізілмеген.

Ақыл дегеніміз не? Қарапайым халық арасындағы түсінікке назар аударсақ, ақыл – адамның айнала табиғатты, өмір сүрген ортаны, өз әрекетінің себебі мен нәтижесін, т.б. жайларды таразылап, адамға дұрыс бағыт-бағдарды анықтауға көмектесетін құбылыс ретінде айтылады. Шындығында, ақыл – бұл программа. Иә, кәдімгі компьютердің программасы сияқты. Бһагавад Гита мен Шримад Бһагаватам кітаптарында ақылдың қызметі мен адам өміріндегі орнына, табиғатына жан-жақты талдау жасалып, баяндалған.

Компьютерлік программаның міндеті компьютердің жұмысын қамтамасыз ету болса, ақыл адамның әрекетін қамтамасыз етеді. Ақыл адамды түрлі әрекетке құлшындырып, сондай әрекет жасауға ынталандырады. Бір сөзбен айтқанда, ақыл адам ғана емес, барша тіршілік иелерінің негізгі қозғаушы күші. Ақыл – бұл Жаратқанның қуаты, материалдық қуат.

Алтынды құнды ететін оның аздығы екендігі белгілі. Егер алтын көп болса, мысалы кенеттен таудағы тастың бәрі алтынға айналса, онда алтынның көк тиындық қадірі қалмас еді. Адамдар аяқ астында жатқан алтыннан ыдыс-аяқтан бастап,  барлық қажетті құралдарын жасап, тіпті алтын кірпіштен әжетхана тұрғызар еді. Сол сияқты өзіміз қадір тұтатын игіліктердің бәрі егер  шамадан тыс көбейіп кетсе, аз уақытта қадір-қасиетінен айрыла бастайтыны анық.

Қадірі кеткен құрметті азамат атағы

Таяуда әлеуметтік желіден белгілі бір ақынның жазбасын оқыдым. Әлгі ақын 8 ауданның құрметті азаматы екен, енді оған тағы бір аудан сондай атақ ұсыныпты. Ауданның, қаланың, облыстың құрметті азаматы деген атақтар соңғы жылдарда жаппай белең алып кетті. Ақын, жазушы,  әртіс, сазгер сияқты өнер адамдары мен ғалымдар, қоғам қайраткерлері түгел кем дегенде бір ауданның, болмаса үш-төрт өңірдің құрметті азаматтары. 8 ауданның құрметті азаматы атанған әлгі ақынды айтамын, сол өңірлерді өркендетуге оның қанша еңбегі сіңіпті?

Кеңес заманында да осындай атақтар болды, бірақ ол кезде мұндай атаққа ел-жұртқа танымал үлкен тұлғалар ғана ие болатын және ондай атақ өте сирек берілетін. Содан болар, оның қадір-қасиеті де жоғары еді. Қазір жалпақ тілмен айтқанда «иттің итақайы» құрметті азамат атағын алады. Екіден, үштен сондай атағы бар адамдар бар. Олардың бәрі сол аймақтарды дамытып, өркендетуге белсене атсалысып, сүбелі үлесін қосты деуге болмайды.  Жасыратыны жоқ, бүгінде атақ та ақшаға сатылатын немесе  тамыр-таныстықпен берілетін болды. Құрметті азамат атанғың келсе, сол өңірдің басшыларының аузын алсаң жетіп жатыр. «Бұл атақты неге бердің, мына адам сондай атаққа лайықты ма, жоқ па?» деп сұрайтын пенде жоқ. Яғни, тексеру жоқ екен, онда бұндай атақты кім көрінгенге үлестіре беруге болады.