АҚИҚАТ

«Тарихтан барлық өтірікті алып тастасаң тек шындық қалады деген сөз емес, онда мүлдем ештеңе қалмауы мүмкін» деген сөзі бар бір ғұламаның. Тарихтағы ақтаңдақтар, тарихтағы бұрмалаушылықтар, тарихтағы жалғандықтар – мұның бәрі бүгінде тарихшы ғалымдарды былай қойып, қарапайым қалың жұртшылыққа да белгілі болған жайлар. Ақтаңдақтарды анықтап, бұрмалаушылықтарды түзету – қазіргі ұрпақтың міндеті. Өйткені, тарихыңды дұрыс танып алмай, болашағыңды бағдарлау мүмкін емес.

Шыңғыс хан монғол ма?

Бар өмірін Шыңғысханның жаулап алуларын зерттеп, зерделеуге арнап келе жатқан украйн тарихшысы Владимир Белинский Шыңғысханның шын тегі – қазақ деген қортындыға келеді. Иә, мұны қарапайым біреу айтса ойдан шығарылған ертегі деп назар аудармауға болар еді, дегенмен бар өмірін осы саланы зерттеуге арнап келе жатқан ғалымның аузынан шыққан бұл пікір еріксіз ойландырады. Сонымен, осы кезге дейін монғолдан шыққан дегенді барша әлем мойындап қойған ұлы жаулап алушыны Владимир Белинскийдің неліктен қазақ деп атауының жайына тоқталайық.

Бүгінгідей интернетке қосылған смартфоны жоқ, тіпті телевизордың өзі екінің бірінде болмайтын кеңес заманында үлкендер де, кішілер де жаппай кітап оқитын. Туған күнге немесе басқа да мерекелерге кітап сыйлау дәстүрі болды және өзін сыйлайтын әрбір отбасында  жақсы кітапханасы болатын. Ал бүгінде  адамдар барлық ақпаратты интернеттен алады және кітап оқу қажетсіз шаруа болып қалды.

Адамды биіктерге жетелейтін күш – қиял

Біз қазіргі қол жеткен ғылыми жетістіктеріміз үшін ең алдымен қиялгер жазушылар мен өнер адамдарына, жалпы қиялшыл жандарға қарыздармыз десек, шындықтан алыс кетпейміз. Екі ғасыр бұрын ғұмыр кешкен қиялгер жазушы Жюль Верн өзінің айға саяхат туралы кітабында зеңбіректің снарядымен айға ұшып барған адам туралы айтады. Ал капитан Немо жайындағы романында ол кезде аты да, заты да жоқ су асты қайығы туралы әңгімелейді. Жюль Верннің өзі өмір сүрген кезеңде қиял-ғажайып саналған Айға саяхаты да, сүңгуір қайық та қазір бар.

Үй салу үшін адам алдымен оның бейнесін көз алдына қиялмен елестетіп, қанадй болуы керектігін ақылында пісіріп алады.  Яғни, болашаққа бастайтын қуат – қиял. Қиял көкжиегі кең адамда ғана ертеңгі болашақта биіктерге жетсем деген ынта-ықылас болады және сол құлшыныс оны биіктерге жетелейді. Ал қиялы жоқ, бар ақыл-ойы ішіп-жемі мен ұйқы, нәпсісін қанағаттандыру төңірегінен шықпайтын пенде бауырымен жорғалаған құрт сияқты ешқашан биіктерге жетпей, бар өмірін жер бауырлап өткізеді.

Ең ежелгі дін саналатын индуизм діні 5 мың жыл бұрын негізі қаланды деген түсінік бар. Бес мың жыл бұрын ұлы ғұлама Вьясадева ежелден адамзат қолданып келген санскрит тілінде жазылған веда ілімдерін жаңа басталған Кали юга дәуірінің адамдарына лайықтап қайта жазды. Төртінші дәуір болып саналатын темір ғасыры, яғни Кали юга заманында адамдардың өмір жасы қысқарып, жады нашарлайды және дінсіздік пен күнәкарлық белең алады. Міне, осыны ескерген данышпан бұрын бүтін болып келген веда ілімін 4 бөлікке бөледі: Риг веда, Сама веда, Яджур веда, Атхарва веда. Вьясадева онымен де шектелмей, қараңғы түнек заманның адамдарына ыңғайлы және түсінікті болуы үшін ведаларға түсініктеме түрінде Шримад Бһагаватам кітабын жазады.

Осыдан 5 мың жыл бұрын басталған Кали юга заманы өз күшіне еніп, соған байланысты адамдардың арасында күнәкарлық күшейе түседі. Бұрын қолданылып келген веда ілімдері бұрмаланып, брахмандар басқаны қойып, ет жеуге көше бастайды. Олар құрбандық дегенді сылтауратып, жануарларды құрбанға шалуды көбейтеді. Осыны тыю үшін 2,5 мың жыл бұрын Үндістан аумағындағы саки тайпасының патшасының баласы Сидхарта Гаутама жаңа дінді ойлап табады.

Сидхарта Гаутама – жәй адам емес еді. Ол Құдайдың таралымы, яғни аватары болатын. Будданың келетіні туралы данышпан Вьясадева 5 мың жыл бұрын жазған Шримад Бһагаватам кітабында нақты айтқан. Кітапта адамдар құрбандықты сылтау етіп, жануарлардың қанын суша ағыза бастаған заманда, Тәңірі Будда келіп, жаңа діни қағидат орнатып, жануарларды өлтіруге тыйым салатындығы туралы айтылған.

Қылмыскерлердің арасында мынадай түсінік бар: әрбір адамның әлсіз жағы болады, сол әлсіз жері арқылы пендені айтқанға көндіріп, өз дегеніңмен жүргізу қиын емес. Ал адамның әлсіздігі – байланған  рахат алу нысаны. Осыған орай, адамның ең басты және қатерлі жауы – байлану десек, шындықтан алыс кетпейміз.

Байлану адамға бақыт әкеле ме?

Біз бала кезімізден бастап әртүрлі сезім нысандарына байланамыз. Ол ата-анамыз, туыс-бауырларымыз, сыныптас достарымыз, болмаса балмұздақ, конфет-печенье сияқты тәттілер немесе фудбол, бокс сияқты спорт ойындары бола ма, әйтеуір соған байланып, сол сезім нысандары арқылы рахат алғымыз келеді.

Бұл сезім нысандары адамға біршама рахат береді, бірақ та сол сезім нысандарын жоғалтып аламын-ау деген қауіп арқылы пендені үнемі үрей мен қорқынышқа түсіретіні де бар. Бала өсе келе байланатын сезім нысандарының саны көбейіп, ауқымы кеңи түседі. Темекі тарту, арақ-шарап ішу, құмар ойындарын ойнау, қыз-келіншектермен жақындасу сияқты болып жалғасатын сезім нысандары жасөспірімнің санасын баурап алып, оны еркінен тыс түрлі теріс әрекеттер жасауға мәжбүрлейді.

Қыркүйек айының соңында елімізге ресейден әскерге шақырудан қашқан жас жігіттер мен қыз-келіншектер ағылып келді. Сол тұста пәтерды жалға беру, такис бағасы шарықтап өсіп, жұртшылықтың біраз абыржушылығын туғызған еді. Әскерге шақырудан қашып, елімізге келген ресейліктердің бәрі дерлік жақсы мамандық алған, жоғары табыс табатын жастар болды.

Интернет мамандықтың артықшылығы

Бір қаладан екінші қалаға, бір өңірден екінші өңірге қоныс аудару қазіргі заманда біраз ауыртпалық әкелетіні ешкімге құпия емес. Ал бір мемлекеттен екінші мемлекетке қоныс аударуға екінің бірінің шамасы жетпейтіні түсінікті. Бұндай қадамға біраз ақша қорын жасаған және нарықта сұранысқа ие мамандық алған адамдар ғана бара алады. Еліміздегі бағаның шарықтап өсуіне келген ресейліктердің қалталы болуының әсері тигені анық.

Қазіргі жұмыссыздық белең алған заманда шетелден келген адамдардың бөтен елде жұмысқа орналасуы өте қиын болатыны белгілі. Дегенмен, қоныс аударған ресейліктердің көбі жаңа ортаға бірден сіңісіп кетті. Неге? Өйткені, олар сирек кездесетін еңбек нарығында сұранысқа ие интернет мамандық иелері еді.

Егер сіз ислам дінін ұстайтын болсаңыз, міндетті түрде осы үш негізді басшылыққа алуыңыз қажет. Егер олай жасамасаңыз, онда істеген әрекеттеріңіз, орындаған діни парыздарыңыз түгел құмға сіңген судай жоқ болады. Яғни, сіз жасаған әрекет босқа кетеді.

Бұл үш діңгек: шариғат, тарихат және мағрифат деп аталады. Енді осыған аздап тоқтала кетелік. Шариғат – бұл ислам дінін ұстанушылардың ережесі іспетті. Онда нені айтуға болатыны немесе болмайтыны, нені ішіп-жеуге болатыны және тиым салынатыны, нендей әрекет жасау парыз және міндет болып саналатыны, нендей әрекеттен бойды аулақ ұстау қажеттігі нақтыланған. Бұл діни ереже-шарт. Егер сіз бұл ереже-шартты ұстанбасаңыз, оны ескермесеңіз, жасаған тағат ибадаттарыңыздан түк пайда болмайды. Мысалы, мұсылман баласына өтірік айтуға, өтірік куә болуға, балағаттауға, ұрыс-керіске баруға болмайды. Мұсылман Алланың атын атап баыздалған малдың етін және мұсылман үшін адал деп саналған тағамдарды ғана жейді, доңыздың етін жеуге, және Алланың атын атамай бауыздалған мал етін жеуге, иттің, мысықтың, есектің және басқа жануарлар мен аңдардың етін жеуге тиым салынады. Мұсылман баласына намаз оқу, ораза ұстау, хажға бару, садақа беру парыз етілген, зина жасау, кісі өлтіру, ұрлық істеу, қиянат жасау – күнә арқалататын жаман әрекеттер болып табылады.

Веда ілімінде варнашрама дхарма деген жүйе бар. Төрт сатыдан тұратын бұл жүйе адамның табиғи болмысын ескере отырып жасалған. Баланы 6-16 жасында түрлі ғылым-білімге баулып, оқытады. Бұл кезең – брахмачари деп аталады, яғни шәкірттік кезең. 16-50 жас аралығында грихастха деп аталатын екінші кезең келеді. Бұл кезеңде жас жігіт отбасы құрып, балалы-шағалы болып тірлік кешеді. 50 жастан асқан уақытта ванапрастха деп аталатын үшінші кезең келеді. Ол кезеңде адам ақырындап белсенді жұмыстан қол үзіп, жүзін Жаратқанға қарай бұра бастайды. 60 жастан асқан соң ең соңғы төртінші кезең – санняса кезеңі басталады. Бұл кезеңде адам отбасын, жалпы дүниенің бар игілігін тәркі қылып, жүзін түгелдей Құдайға қарай бұрады, яғни бақи дүниеге көшуге дайындалады.

Бһагавад Гита кітабында Тәңірі Кришна бұл жүйені Өзі адамдарға арнап жасағанын айтады, яғни бұл жүйені адам емес, Алланың Өзі ойлап тауып, адамға міндет етіп берген. Егер варнашрама дхарма жүйесіне ақыл көзімен қарайтын болсақ, оның адамның табиғатына толықтай сай келетінін бағамдауға болады. Қазіргі ғылымның өзі адам 15 жасына дейін өмір бойы алатын барлық ақпаратының 80 пайызын игеретінін дәлелдеген. Бұл – адамның ілім-білім үйренетін кезі. Ал одан кейін бозбала жыныстық жағынан жетіліп, күш-қуаты толысады. Бұл кезеңде ол үйленіп, отбасы құрады. Белсенді жұмыс істеп, өмірдің қызық-шыжығын тататын шақ та осы болмақ. Ал елуден асқаннан кейін адамның қуаты ақырындап қайтып, осыған сай енді ол белсенді еңбектен қол үзе бастамақ. Алпыстан асқаннан кейін кәрілікке бой алдырған пенденің еркектік қуаты қалмайды және түрлі ауру-сырқау тәнін меңдеп алғандықтан, мына өмірдің қызығы да азая бастайды. Бұл шақта адам дүниені тәркі етіп, жүзін түгелдей Аллаға қарай бұруы керек.

Ислам, христиан, иудеизм  сияқты дәстүрлі діндермен бірге буддизм және индуизм діндерінде де өлген адамға дұға бағыштау рәсімі бар. Буддизм дінінде кісі өлген соң оның үйіне келіп, өлікті шығару рәсімін жасаған монах өлген адамның келесі өмірінде  тән алауы үшін қажетті дұғаларды 49 күн оқиды. Буддизм дінінде «Өлілер кітабы» деген кітап бар, міне, сол кітапты монах белгілі бір күндерде дауыстап оқып отырады. Бұның өзін мұсылмандардың өлген адамның әруағына Құран бағыштауына ұқсатуға болады. Буддашылардың түсінігінше, өлген адамның жаны 49 күндік «бардо» деп аталатын кезеңнен өтеді. Онда сан түрлі кедергілер мен қиындықтар ұшырасады. «Өлілер кітабын» дауыстап оқыған монахтың үнін жаны қысылған кезде өлген адамның әруағы естіп, соған сай әрекет жасайды екен.

Индуизм дінінде өлгеннен кейін 9, 40,100 күннен кейін орындалатын «шрадха» деп аталатын рәсім бар. Өлген адамның балалары сол күні әкелеріне арнап тамақ дайындап, арнайы дұғаны оқып, дастархан басында тамақты қалдырады. Индустардың түсінігінше, өлген адамның жаны алыс сапарға шығады, жолда түрлі кедергілер көп кездеседі. Арып-ашып шаршайды. Ал «шрадха» рәсімі бойынша ұсынылған тағамды жеген өлген адамның рухы қуат алып, ары қарай қиналмай жүруіне мүмкіндік туады.

Ислам дінінде де өлген адамға арнап Құран бағыштау және жетісі, қырқы, жылы өткен кезде дұға бағыштау рәсімдері жасалады. Бұның бәрі өлген адамның рухына көмектеседі деген түсінік бар.

Дәстүрлі діндердің бәрінде рухани нәтижеге жетудің негізгі тәсілі ретінде – медитация, яғни ақыл-ойды шоғырлау қолданылады. Индуизм және буддизм діндерінде медитация рухани практиканың негізгі тәсілі саналса, христиан, ислам және иудаизм діндерінде ол қосалқы тәсіл ретінде ұсынылады. Дегенмен де, мына нәрсеге назар аударған жөн: медитация, яғни ақыл-ойды шоғырлаудың рухани нәтижеге жетуге өте үлкен ықпалы бар.

Қасиетті Құранда «Сендер шектен өте алмайсыңдар, бірақ та, бір қуаттың көмегімен өтуге болады» деген аят бар. Квантты физиканың дамуымен бірге қазір біз өмір кешіп жатқан әлемнің өзіміз ойлағандай қарабайыр емес, аса күрделі екендігі, сезім мүшелері арқылы сезіне алмайтын өзге әлемдер немесе өлшемдер бар екендігі дәлелденуде. Веда ілімі біз өмір кешіп жатқан Жер планетасының 9 аралдан тұратын Джамбудвипа деп аталатын құрлық екендігін жазады. Біз өмір кешіп жатқан жер – Бхарата варша деп аталатын құрлық. Әрбір арал мұхит арқылы бөлектеніп,  таумен қоршалған. Көрші аралдар бізге көрінбейді. Оны тек рухани дамыған әулие жандар ғана көріп, сезіне алады. Мәселен, бізге іргелес жатқан аралда өмір сүретіндердің өмір сүру жасы 10000 жыл екен. Олар ешқашан қартаймайды, ауырмайды және сымбатты сұлу болып келеді. Біз үшін ол ертегі сияқты.

Адамды мына дүниеге байлап, фәни жалғанды пендеге қызықты және тартымды етіп көрсететін құдыретті күш – бақыт. Иә, есі дұрыс әрбір адам бақытты болсам деп армандайды және іштей бақытты болатынына сеніп, ертеңгі күнге үмітпен қарайды. Дегенмен де, бақыт құсы мыңның біріне ғана қонатын аса сирек кездесетін игілік. Көп пенделер бақыт дегенді армандап қана, оны ешқашан сезіне алмай өмірден өтіп жатады.

Фәни игіліктер адамға қанша бақыт әкеледі?

Адамдардың 99 пайызы байлық, мансап, атақ-даңқ, сұлу қыз-келіншек, арақ-шарап сияқты фәни игіліктер адамға бақыт әкеледі деп санайды және бар өмірі мен күш-қуатын, қарым-қабылетін сондай игіліктер табуға жұмсайды. Өкініштісі сол, ондай фәни игіліктерге қол жеткізгенімен, пенде ешуақытта өзін шынайы бақытты сезіне алмайды. Осы қате түсінікті санасына сіңірген адамдар шөлдегі сағымды су деп өкпесі өшкенше жүгіріп, ақырсында шөлден қаталап өлетін киік сияқты күн кешеді.

Айналаңызға ақыл көзімен байыптап қарап көріңіз, фәни игіліктерге қол жеткен пенделер бақытты ма? Осы арада мысал ретінде жұртшылыққа жақсы танымал тұлға – Бекболат Тілеухан туралы айта кеткім келеді. Бұл адамға Алла байлықты да, атақ пен мансапты, қабылетті де аямай берген. Ол біраз жыл министрдің орынбасары қызметін атқарды, Мәжіліс депутаты болды, әнші, сазгер, талантты актер. Қазақ хандығы туралы кинода Қазтуған жыраудың рөлін тамаша сомдап шықты. Бір сөзбен айтқанда, өмірге өкпесі жоқ адам.