АҚИҚАТ

Адам уақыттан, уақыт пирамидадан қорқады деген сөз бар. Шөл даланың аптап ыстығында күндіз-түні суырған құмды желдің өтінде мыңдаған жылдардан бері қасқайып тұрған жасанды таулар – пирамидалар талайларды тамсандырған әлемнің кереметтерінің ғана емес, тылсым құпияларының да бірі. Пирамидалар, оның салыну мерзімі мен оны салушылар туралы бүгінде ғалымдар арасында бір біріне қарама-қайшы сан түрлі пікірлер айтылып жүр. Бірақ, біздің мақсатымыз пирамидаларды кім, қашан тұрғызды деген сауалдарға жауап іздеу емес, сол пирамидалардың астарындағы ақырет жайындағы ежелгі түсініктерге зер салу.

Египеттің ежелгі тұрғылықты халқы – копттардың о дүние туралы түсінігі сол кезден бері сақталған «Өлілер кітабында» жан-жақты баяндалады. Гректер сияқты көп құдайға сенушілік үстемдік құрған Египетте пірғауындар құдайлардың жердегі көлеңкелері ретінде қабылданады. Оларға құдайларға құрмет көрсеткендей сый-құрмет көрсетіліп, тіпті табынатын болған.

Көптеген адамдар үшін бұл тақырып өзекті болады деген ойдамын. Өйткені, біз өмірде биік табыстарға жете алмаймыз,  жақсы нәрсеге лайықсызбыз деген және тағы да басқа себептермен өзімізді үнемі тежейміз. Бұл жаман ойлар бізде бала кезімізден санамызға сіңіп қалған. Жұмыстан шаршап келген ересектердің ескертулері, түрлі тыйымдары бізді үнемі тежеп, өзімізге деген сенімнен айырған.

Баланың санасы бес жасқа дейін шапшаң дамиды. Бірақ біз бес жасар баланың санасында мәңгі қалып қоймаймыз ғой. Біз дүниетанымымызды ең алдымен ата-анамыздан, қоршаған ортадан аламыз. Бірақ ата-анамыз да бәрін білетін данышпан емес, олар да шектеулі өз саналарында өмір кешеді. Біз осылайша бала кезімізден айналамыздағылардың «мынаған шамаң жетпейді, оны ала алмайсың, әліңе, шама-шарқыңа қара, менде бұлай жасауға мүмкіндік жоқ» деген сияқты шектеулерді  естіп, соны санамызға сіңіріп аламыз. Міне, осылай қалыптасқан сана біздің бар болашағымызды айқындайды.

Көкшетау қаласында тұратын алаяққа алданып 1 миллион теңгесінен айрылған орыс келіншегінің видеосы әлеуметтік желілерді кезіп жүр. Бұл арада адамдардың құқықтық сауаты төмен, сақтықты білмейді деген сияқты айыптаулар айтудың онша жөні жоқ. Әлгі келіншектің басынан кешкен жағдай күні ертең бәріміздің басымызға түсуі мүмкін. Өйткені, банк клиентінің телефоны мен басқа да мәліметтерін алдын ала біліп алған алаяқтың ондай мәліметтерді қайдан, қалай  алғандығы көңілге үлкен күдік ұялатады.

Оқиға былай болған. «Каспибанктің» қызметкерімін деп таныстырған бір адам сіздің атыңызға жаңа ғана 1 миллион теңге кредит құжатталды деп мәлімдейді. Мынаны естігенде есінен танғандай күйге түскен келіншек  ондай ақшаны алмағандығын, өзіне кредиттің қажет еместігін айта бастайды. Сол кезде банк қызметкері «қам жемеңіз, ондай болса қазір «Каспи кз» қосымшасын телефоныңыздан алып тастап, қайта жүктеңіз, ары қарай не істеу керектігін айтамын» дейді.  Келіншек дереу қосымшаны телефонынан алып тастап, қайтадан жүктейді. Осыдан кейін жаңа логин мен кілтсөз қойып, әлгі банк қызметкерінің айтуымен мөлдір код, яғни кілтсөзссіз  жеке кабинетке кіретін кодты жасайды.

Кәсіпкерлік мүмкіндік деп қазіргі кезде жаңа өнімге, қызметке немесе бизнеске айтарлықтай қажеттілік тудыратын жағдайлардың қолайлы жиынтығын айтамыз. Бұл өте маңызды мәселе: көптеген кәсіпкерлер нашар өнімді ұсынғандықтан емес, оларды басынан бастап тұтынудың, сатудың жолдары мен тұтынушыға ұсынудың тиімді нақты мүмкіндігі болмағандықтан да сәтсіздікке ұшырап жатады.

Нарық, ең алдымен, белгілі бір орын, нарықтар шынайы және виртуалды болып келеді. Бірақ олардың мақсаты бір, олар тауарларды ақшаға айырбастауға қызмет етеді.

Кәсіпкерлер үшін виртуалды нарық — бұл барлық операцияларды жүргізу үшін компьютерлік технологияны қолданатын тауарлар мен қызметтерді бөлісу ортасы. Нарықтардың конфигурациясын түбегейлі өзгертті жаңа мүмкіндіктер.

Өлген соң қайта дүниеге келу, басқа тән алып өмірін жалғастыру дегенге көп адамдардың себейтіндігі белгілі. Бұған діни түсініктерді түгел теріске шығаратын материалистік атеистік түсінік кінәлі. Сонымен бірге, ислам, христиан сияқты дәстүрлі діндер де өлген адамның қайта туылу ұғымын мойындамайды. Міне, осы жайлар қазір адамдардың басым көпшілігінің реикарнацияны қабылдамай, оны теріске шығаруына ықпалын тигізіп отыр.

Реикарнацияға сенбейтіндер «мен өлген соң келесі өмірімде басқа адам, басқа ұлттың өкілі болып туамын ба, тіпті хайуанға айналамын ба, бұл ақылға сыймайтын іс қой» дейді. Өмірдің мәңгілік екендігіне сенбейтіндер реинкарнацияның барлығына нақты дәлелдер келтіруді талап етіп, тіпті ондай дәлелдер болған күннің өзінде бұны ойдан шығарылған алаяқтық деп теріске шығарып жатады. Өткен өмірін есіне түсіріп, оны нақты істерімен дәлелдеген жайлар әлемнің әр түкпірінде болған және ондай оқиғалар туралы БАҚ айтып, жазып та жүр. Ол туралы кітабымыздың алдағы тарауларында жеке және толық тоқталатын болғандықтан, ол жайында айтпай тұра тұрғанымыз жөн.

Басты рөлде Борат деп лақап ат қойып біздің еліміз туралы кино шығарған  американдық сайқымазақ Саша Коэнді жерден алып, жерге салып, тіпті оны атып өлтіретін киллер іздеу керек деп жатқан адамдардың  көзқарасы «бетің қисық болса, айнаға өкпелеме» деген қазақы нақылға келетін тәрізді. Ау, американдық сайқымазақ елімізді мазақ етіп, жалған айтып жала жауып жатқан жоқ қой, айтса шырылдаған шындықты айтты. Ол үшін ренжуге бола ма. Сайқымазақтың әрекеті жанымызға батып, намысымызға тисе, онда мазақ болмау қамын жасап, мінімізді түзеуіміз қажет.

Клоунстандағы қызық жайлар

Жақында Борат туралы түсірілген жаңа фильмнің үзіндісін көрдім интернеттен. Клоунстан деген ел бар, онда клоундар деген халық тұрады деген барлық қазақтың намысына тиетіні айтпаса да түсінікті. Десе де, онда айтылған біраз жайлардың шындық екенін мойындауымыз қажет.

Нарық заманында инфляция, яғни ақшаның құнсыздануы үнемі жүріп тұратын құбылыс. Біз ең тұрақты салмақты валюта санайтын долларыдң өзі соңғы жүз жылдықта 100 пайыздай құнсызданған екен. Ал теңге бағамы соңғы жылдарда қатты құлдырап, осының салдарынан теңгемен ақша жинаған көп адамдар қатты ұтылды. Инфляциядан ақшамызды сақтау үшін не істеу керек?

Бір жылда 6 есе қымбаттады

Өткен жылы короновирус эпидемиясы басталған кезде бағамы 8 мың долларға дейін құлдыраған биткоин бір жылдың ішінде 6 есеге жуық өсіп, бүгінгі күні 47 мың долларға жетіп отыр. Енді мынаған назар аударып қараңыз: егер сіз бір жыл бұрын жинаған 1000 долларыңызға биткойн алып қойған болсаңыз, бүгінде ол 6000 долларға жетіп қалар еді. Осылайша сіз ақшаңызды құнсызданудан сақтап қана қоймай, еселеп өсіріп, біраз пайда тапқан болар едіңіз.

Голливуд кинокомпаниясы түсірген жер бетін жасанды интеллект – роботтар жаулап алып, адамды ығыстырғандығы, адамдар мен роботтардың арасындағы бітіспес соғыс туралы фантастикалық фильм бар. Қазіргі осы саладағы өзгерістер жасанды интелекттің ақырындап адамдарды көптеген салаларда ығыстырып бара жатқандығын көрсетеді. Әзірге олар адамдардың көмекші досы қызметін атқаруда. Бірақ кім біледі, бәлкім болашақта голливудтық кинокомпания түсірген фантастикалық картинадағы сияқты адамдардың қас жауына айналып кете ме – оған еш кепілдік жоқ.

Ұлы Абайдың көзін көріп, тәлімін алған шәкірттерінің бірі және туыс інісі болған Шәкірім қажы Құдайбердіұлы ақын, аудармашы, дінтанушы, пәлсапашы ғұлама адам болған. Шәкәрімнің әкесі Абайдың ағасы Құдайберді ертерек қайтыс болады да, ол Абайдың тәрбиесінде болады. Ол ұлы данышпаннан сол заманғы озық ілім салаларын үйреніп, өзі де жеті қырлы, бір сырлы дейтіндей нағыз данышпан ғұлама болып қалыптасады.

Шәкәрім Құдайбердіұлының сан салалы терең мәнді еңбектеріне талдау жасау ойымызда жоқ, әңгімеміз оның дін тақырыбына арнап жазған жалғыз өлеңі төңірегінде болмақ. Осыдан жүз жылдан астам уақыт бұрын жазылған осы өлеңінде Шәкәрім қажы өзі өмір кешкен дәуірдегі адамзат баласы ұстанған дәстүрлі діндердің бәрінің бұрмаланып, алғашқы қуаты мен қайнарынан айрылғанын осы шағын өлеңінде ашық білдіреді.

Қазақ «өзекті жанға бір өлім» дейді. Оның мәні: ажалдан қашып құтылушы жоқ, әр пенде міндетті түрде өледі дегенге саяды. Өкініштісі сол, барша жұртқа әйгілі осы ақиқатты адамдардың 99 пайызы мүлдем ескермейді, өздерін мәңгі жасардай көріп, ажалды естеріне алмайды. Ондай қаперсіз жандарға ажал күтпеген жерден келіп, бар жиған-тергенінен, мансабы мен байлығынан, атағы, бала-шағасынан, дос-жарандарынан түгел айырады. 

Миллиардер өлді

Күні кеше әлеуметтік желілерде Қазақстаннан шыққан миллиардер Алиджан Ибрагимов дегеннің корноновирус дертінен өлгендігі туралы айтып, жазды. Соңында 2,5 миллиард доллар байлығы қалған миллиардер 67 жасында дүниеден өтіпті. Ол байлыққа қалай жетті, адал жолмен бе, ұрлап-жырлап алды ма – біздің онда шаруамыз жоқ. Басты мәселе, сонша байлығы бола тұра, ол өзінің өмірін бір сәт те ұзарта алмады. 67 жас деген оншалықты жер таянып тұрған қарттық шақ емес.