АҚИҚАТ

Екі ғасыр бұрын өмір кешкен Напалеон Бонапарттың «Бейбітшілікті қаласаң, соғысқа дайындал» деген қанатты сөзі әлі күнге дейін маңызын жойған жоқ. Соның дәлелі – Ресейдің бауырлас халық болып саналатын Украинаға басып кіруі десек болады.  1994 жылы ядролық қарудан өз еркімен бас тартқан Украинаның аумақтық тұтастығы мен тәуелсіздігіне Ресей мен АҚШ кепілдік берген болатын. Аталмыш мемлекеттердің президенттері қол қойып бекіткен бұл құжатты ресейдің бүгінгі президенті Путин қоқыс жәшігіне лақтырып тастап,  тәуелсіз елге басып кірді. Бұның өзі қазақ айтатын «жау жоқ деме – жар астында» деген нақылды еске салады.

Өткен аптада Мәжіліс депутаты Ермұрат Бәпи «2030 жылға қарай қазақ елі аумақтық қақтығыс соғыстарына тартылады» деген мәлімдеме жасады. Журналистерге берген сұхбатында ол бұл сөзді халықаралық және өзіміздің елдегі қорғаныс саласындағы сарапшы мамандардың болжамына сүйеніп айтқанын мәлімдеді. Сарапшы мамандардың геополитикалық жағдайларға талдау жасау арқылы жасайтын бұндай болжамдары  өздерін көріпкелміз деп жариялаған алаяқтардың айтқандарынан мүлдем басқа. Яғни, олар саяси, экономикалық жағдайларға талдау жасай отырып, осындай болжамдар жасайды. Ондай болжамдар әдетте 100 пайыз болмаса да, 70-80 пайыз дәл келіп жатады. Сондықтан, 2030 жылға қарай еліміз аумақтық қарулы текетірестерге тартылып жатса, оған таң қалуға болмайды.

Әлеуметтік желілерде Щучинск қаласында ауған соғысы ардагерлеріне арнап орнатылған ескерткіш туралы ақпарат таралды. Ауған соғысына қатысушыларды ақтай да, даттай да алмаймыз. Олар отандарын басқыншы жаудан қорғаған жоқ, жат  жерде сол елдің ішкі ісіне қатысты қарулы қақтығысқа қатысты. Бұл сол тұстағы КСРО басшылығының саяси қателігі болғандығын өмір кейін көрсетіп берді. Бірақ болар іс болды, енді оған ешкімді айыптай алмайсың. Бұйрықты орындап, жат елге барған кеңес жауынгерлерінің еш жазығы жоқ. Соған орай, бүгінгі күні ауған соғысы ардагерлері аталған өздерінің жауынгерлік міндетін орындаған адамдарға құрмет көрсетіліп жатса, оған еш қарсылық жоқ. Біз тілге тиек еткелі отырған мәселе ол туралы емес, осы ескерткіштің астарындағы жайға қатысты.

Милиондаған теңге қаржы бөлініп, соған орнатылған ескерткіш кешені үлкен тақтадан және оған жапсырыла орналасқан қолында автоматы бар жауынгер бейнесінен тұрады. Тақтада «Жауынгерлік іс-қимыл және атомдық апаттар ардагерлеріне» деген жазу бар. Мына жазудан шынын айтқанда ештеңе ұға алмадық. «Жауынгерлік іс-қимыл» деген сөз не мағына білдіреді? Ертеден қолданылып келе жатқан «Ауған соғысының ардагерлері» немесе «Жауынгер интернационалист» деген сөз болса, әңгіме кімдер туралы болып отырғанын түсінуге болар еді. Ал «Жауынгерлік іс-қимыл ардагерлері» деген сөз қайдан алынды, ол не мағына білдіреді? Түсініксіз.

Электр қуатына деген сұраныстың өсуіне байланысты АЭС (атом электр стансасы)  салу мәселесі Назарбаев ел басқарып тұрған кезде әлденеше рет көтерілген болатын.  Тіпті, АЭС салынатын орын да белгілі болып қалған еді, ол Балхаш көлінің аумағынан салынады деп жобаланған. Дегенмен де, қарапайым жұртшылық тарапынан үлкен қарсылыққа ұшыраған бұл жоба әлденеше рет кейінге қалдырылып келді. Биылғы жылдың  маусым айында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев атом электр энергиясын өндіру мәселесіне арнайы тоқталып, Үкіметке тапсырма берді. Осыған орай, биыл күзде атом электр стансасын салуға байланысты референдум өткізу жоспарланып отыр. Егер халық басым дауыспен қолдайтын болса, АЭС салу жобасы кешіктірілмей қолға алынатын болады.

Қазір әлеуметтік желілерде АЭС салуға қатысты пікірталас қатты өршіп тұр. Құзырлы органдар еліміздің энергетикалық тәуелсіздігін сақтау, электр қуатына деген тапшылықты жою үшін де АЭС салу керек деп халықты сендіргісі келгенімен, экологиялық апат қаупі бар АЭС салуға қарсыластар қатары азаймай отыр. АЭС салуға қарапайым жұртшылықты былай қойғанда, осы саланың білікті маманы саналатын Мұхтар Жәкішев,  ертеректе  KEGOC компаниясын басқарған Әсет Наурызбаев, экономист Айдар Әлібаев сияқты азаматтар қарсы пікірлерін білдірді.

«Әділдік және Өркендеу» қоры мен Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті өзара ынтымақтастық жөніндегі меморандумға қол қойды. Басты міндет – жас ұрпақтың құқықтық сауатын арттыру, белсенді жастарды қолдау. Меморандум аясында Ақмола облысындағы беделді оқу орны саналатын университетте Қордың жастар қанаты құрылады.

Университетімізде көшбасшы болатын жастар жетерлік, тек олардың қабілетін ашуға қолдау білдіру керек. «Әділдік және Өркендеу» қоры осыған көмектеседі. Белсенді студенттермен кездесу өткіземіз. Университетте заңгер мамандығы бойынша білім алып жүрген жастар қорымыздың заңгерлерімен бірлесе жұмыс істеуге мүмкіндік алады. Тұрғындардың өтінішін қарастыру бойынша білікті заңгерлердің тәжірибесін үйренеді, — дейді қор белсендісі Бекнұр Амангелді.

Меморандум аясында «Әділдік және Өркендеу» қоры студенттер өндірістік тәжірибеден өтетін ұйымдардың тізіміне енгізілді. Қазіргі уақытта бұл жоғары оқу орнында 8 мыңға жуық студент білім алады.

Өткен жылы алаяқтыққа қатысты елімізде 11 мыңнан астам қылмыс жасалса, соның жартсынан астамы  онлайн кредитке қатысты қылмыстар екен. Осындай жолмен  алаяқтар тарапынан келтірілген залал мөлшері жүздеген млрд теңгені құрайды.  Адамдаррға алмаған ақшасы үшін банк ақшаңды қайтар деп қоқан-лоққы жасап, тіпті үйлерін тартып аламыз деп бопсалауға дейін барған. Алаяқтардан алданғандарға сот та, құқық органдары да еш жәрдем бере алмай отыр.

Шығыс Қазақстан облысында тұратын бір азамат сыртынан әлдекімнің онлайн кредит құжаттап алғанын банк қызметкері хабарласқанда ғана білген. Алмаған ақшасын қайтарудан бас тартқан ол бір жылдан астам уақыт бойы құқық органдарын жағалап еш нәтиже шығара алмай жүр. Бірқатар алданған азаматтар банкті сотқа беріп, бірақ сотта жеңілген. Соттың келтіретін уәжі – онлайн кредитті  құжаттауға қажетті кодты өздерің бергенсіңдер. Бірнеше азамат  бірінші сатыдағы сот шешіміне келіспей, жоғарғы сатыға арызданып, таяуда Жоғарғы сотта осы мәселе талқыланды. Бірақ Жоғарғы сот та шағымданған азаматтардың арызын қанағаттандырмады. Соттан да, құқық органдарынан да еш жәрдем таба алмаған алаяқтардан алданғандар  өздерінің алмаған кредиттерін заң шеңберінде жою үшін петиция жинауға кіріскен. Одан қандай нәтиже шығары белгісіз.

Соңғы жылдарда мүлдем асқынып кеткен  интернет алаяқтардан зардап шегіп жатқандар қатары жыл санап көбеюде. Алаяқтардың арбауына түсіп, одан қалды  колекторлардың қоқан-лоққысын көріп әбден ашынған жандар  ертең неше түрлі әрекеттерге баруы мүмкін. Бұл мәселенің алдын алып, шешімін таппаса жағдай ушыға келе әлеуметтік жарылысқа әкелетіні айдан анық.

Таяқтың екі ұшы болатыны сияқты, алаяқтықтың асқынып кетуіне және алданған азамттардың көбеюіне тек банк пен құқық органдарын ғана айыптауға болмайды. Бұл арада азаматтардың өздерінің  де кінәсі аз емес.  Онлайн кредит алғанда алаяқтың адамдардың жеке басы туралы мәліметтерін  білуі жеткіліксіз. Оған қоса, кредит алуды бекіту үшін міндетті түрде банк жіберген кодты енгізу қажет. Ал ол код кредит алушының телефонына келеді. Сол кодты адамдарға алдап айтқызу үшін алаяқтар неше түрлі айлаларға барады. Банк қызметкері, ұялы телефон сервисінің операторы, тіпті түрлі заттарды жеткізетін курьерлік қызмет өкілі болып қоңырау шалады және қазір смс код келетінін ескертіп, соны жедел хабарлауын сұрайды. Осындай алдауға түскен азаматтар

Бүгінгі күні барша әлем елдерінің назарын аударып отырған маңызды оқиға – Украина қарулы күштерінің Ресейдің Курск облысының аумағына баса көктеп кіруі. Тамыздың 6-да басталған  әскери операция әлі  күнге  дейін жалғасуда. Ресми емес деректерге қарағанда қазір аталмыш облыстың 150 шаршы шақырымдай аумағы украиндықтардың бақылауына көшкен. Оның ішінде аудан орталығы Суджа қаласы мен 15-ке тарта елді мекендер бар. Осы мәселе бойынша Ресей президенті В.Путин  күштік құрылымдармен арнайы бас қосу өткізіп, тез арада жағдайды қалпына келтіруді тапсырды.

«Не ексең, соны орасың» деген нақыл бар қазақта. Жалпы, жақсылық та, жамандық та соны жасаған жанға қайтып келетінін өмір тәжірибесі үнемі көрсетіп келеді. Дегенмен де, адамдардың содан сабақ алмайтыны өкінішті.  1941 жылдың 22 маусымында таңғы сағат 4-те КСРО аумағына соғыс жарияламастан басып кірген неміс фашистері төрт жылдай уақытқа созылған соғыстан соң талқандалып, фашизм идеясы толықтай жойылды. Ал 2022 жылдың 24 ақпанында таңғы сағат 4-те соғыс жарияламастан Украина аумағына басып кірген ресей әскерлері үш күнде Киевті аламыз деп лепірсе, қазір міне, соғыс үшінші жылға жалғасып жатыр. Соғыс созылған сайын әлемдегі екінші армия саналатын Ресей әскері қалжырап, қаза тапқандар қатары көбеюде және салынған санкцияның салдарынан құлдыраған экономикасы қазір шатқаяқтап тұр.

Астанада ЛГБТ-ға  қарсы заң қабылдауға арналған петицияны талқылау жиыны өтті.  ЛГБТ-ға тиым салу жөніндегі заң қабылдауды қолдап, петицияға қол қойғандар саны жеткілікті.  Халық қолдаған осы петицияға сай құзырлы органдар заң жобасын дайындауы тиіс. Бірақ та, петицияға арналған жиында оны қолдаушылар ғана емес, қарсыластар да аз емес екендігі анық көрінді. Сөйлегендердің пікірінше, ЛГБТ-ға  (лесбиан, гомосексуалист, биосексуалист, трансгендер)  тиым салу демократияға қарсы болады-мыс. Дамыған батыс елдерінің бәрі ондайларды психикалық ауру деп емес, қоғамның толыққанды өкілі ретінде мойындап, олардың өзара жұптасып отау құруларына, басқа да азаматтық шарттарды заң жүзінде жүзеге асыруларына рұқсат еткен. ЛГБТ-ға қарсы заң қабылдауға қарсы болғандардың белсенді әрекеттерінің салдары болар, жиын соңында құзырлы орган өкілдері олардың  қызметіне ішнәра тиым салған жөн болады деген сияқты сиырқұйымшақтанған  пікірлерін білдірді.

«Әділдік және өркендеу» қоғамдық қоры«Казуглепроф» көміршілер кәсіподағыныңкеншілердің зейнет жасын төмендету туралыбастамасына қолдау білдірді. Петицияны қолдайтындар Үкіметтен кеншілердіңзейнет жасын 50-ге дейін төмендету мәселесінқарастыруды сұрайды. Құжатта «көмір кенішіндегізиянды өндірістік факторлардың жұмысшылардың денсаулығына тигізетін кері әсері жазылған. Ұзақ уақыт бойы мұндай жағдайда еңбек етужұмысшыларда ауыр дерттің пайда болуына әкеп соғатыны ерекше атап өтіледі. Жасы елуден асқан кеншілердің көбі түрлі ауруға шалдыққан. Қазба жасалатын кенжар мен кен орнындағы еңбек жағдайын білетіндер қатты шаң, газбен ластанған, қолайсыз температура мен басқа да экстремалды фактор бар жерде алпыс жастағы адамның ауыр жұмысты атқаруы қиын екенін түсінеді.

Елдетіркелген кәсіптік аурулардың негізгі үлесі – көмір өнеркәсібі қызметкерлері шалдыққан дерттер. 1998 жылы жеңілдетілген зейнетақы жүйесі тоқтатылды. Содан бері 2-3 онжылдықта жер астында жұмыс істейтін кеншілер денсаулығына зиян болса да, жұмысын жалғастыруға мәжбүр. Дәл сол себепті кенші мамандығының беделі де жойылып кетсе керек. Еске салсақ, 2006 және 2017 жылдары «АрселорМиттал Теміртау» АҚ Көмір департаментінің шахталарында болған еңбек жанжалдары кезінде кеншілер қойған негізгі талаптың бірі – зейнет жасын төмендету болған еді».

Пайғамбардан кейін патшалық құрған төрт халифтің бірі – Хазірет Әлидің «Адамдар ұйқыда, олар өлгенде оянады» деген сөзі бар. Пайғамбарға жақын жүрген дін ілімін терең меңгерген Хазірет Әлидің бұл сөзінің астарында терең мән жатқаны анық. Қазіргі ғылым да ақырындап адам деп аталатын екі аяқты тіршілік иелерінің ет пен сүйектен жаратылған тән ғана емес, одан да күрделірек тіршілік нысаны екендігін анықтауда.

Өмір деген түс

Өзге жандардан бөлектеу, бойларында әртүрлі қасиет-таланттары бар пенделер әржерде кездеседі. Солардың бірі – ресейлік Лариса Гуляева деген қыз. Ол туған кезінен бастап өзге адамдар көре алмайтын айналамыздағы түрлі құбылыстарды көріп, сезіп өсіпті. Бұл қасиеті оны өзгелерден аулақтатып қана қоймай, өмірін қиындатып, қарапайым пенделер сияқты ойсыз тірлік кешуіне кедергісін келтіреді.

Он жыл мектепте оқып, онан кейін тағы да бес-алты жыл жоғары оқу орындарында білім алатын, онан әрі магистратура және басқа оқу орындарында білім алуын жалғастырып, өмірінің жартсын оқумен өткізетін бүгінгі заманда, дегенмен адамдарға сезімнің әртүрлі қасиеттері мен деңгейлері жайында ештеңе оқытылмайды. Шындығында, бұны білу адамдарды өмірде кездесетін түрлі қатерлерден қорғап, ойға алған арман-мақсаттарына жетулеріне ықпалын тизізбек.

Жамандықты ойласаң, жамандыққа тап боласың

Бүгінде әлемдік бестселлерге айналған «Секрет» фильмінде адам өз ойлары арқылы жақсылық пен жамандықты магнит сияқты өзіне тартатыны жайында ғылыми негізде тұжырымдалады. Бұны бүгінгі ғылым да теріске шығармайды. Яғни, адамның өмірде түрлі жайларға тап болуы кездейсоқтық емес, бәрі өз ойларының нәтижелеріне байланысты орын алатын жайлар.