АҚИҚАТ

Архив рубрики «Денсаулық»

Қазақта «ерте тұрған еркектің ырысы артық, ерте тұрған әйелдің жұмысы артық» деген нақыл бар. Мұсылман дінінде де ерте тұру міндеттеледі, яғни әрбір мұсылман ерте тұрып таң намазын оқуы тиіс. Жалғыз ислам емес, барлық дәстүрлі діндерде ерте тұрып, құлшылық ету сол дінді ұстанушыларға міндет болып саналады.

Ерте тұру не береді?

Өкінішке орай, бүгінде әсіресе, қалада тұратындар күн шыққан соң, кеш оянуды әдетке айналдырған. Жұмыс күндері амалсыз сәл ертерек тұрғанымен, демалыс күндері жасыратыны жоқ тал түске дейін ұйықтайтындар аз емес. Кеш ұйықтап, кеш тұрудың қандай залалдары бар?

Ежелгі веда өркениетінен бастау алған адам денсаулығын нығайту жөніндегі байырғы ілім – аюрведа жердегі уақыт үш элементтің ықпалында болатынын айтады. Ол: от, су және ауа. Әрбір төрт сағат сайын қайталанып тұратын осы элементтердің әрқайссының өз ерекшеліктері бар. Ұйықтау, тамақтану және жұмыс істеуде сол элементтердің ерекшеліктерін ескеру қажет.

Бүгінде әлемде жүрек қан тамыр ауралары жыл сайын қырық миллионнан астам адамның өмірін жалмап жатады екен. Қазақстанның халқы 17 миллион екендігін ескерсек, жыл сайын біздің еліміздей екі мемлекеттің халқы осы дерттен қайтыс болады. Жүрек қан тамыр аурулары жыл санап өршіп барады. Әзірге медицинаның оны ауыздықтауға қауқары жоқ.

Қан қысымы неге ауытқиды?

Қан қысымым жоғары немесе төмен деп шағынатындар көп. Олардың арасында жасамыстар да, жастар да аз емес. «Давлением көтеріліп, басым сынып тұр» деп күнара мазасы қашып жүретіндерді қай-қайсымыз да көріп, естіп жүреміз. Бұл адамды төсекке таңып қоятын дерт болмаса да, қан қысымының ауытқуы әліңді құртып, басыңды ауырлатып, дел-сал күйге түсіреді. Мұндайда жұмыс істемек түгілі, жәй отырып демалу да мүмкін болмай қалады.

Қан қысымының ауытқуын бүгінгі медицина нақты тұжырымдап дәл себебін айтып бере алмайды. Бұның себебін «Секрет» фильмінің жалғасынан тапқандай болдым. Квантты физиканың дамуы соңғы кезде материалдық әлем туралы ой-пікірімізді түбегейлі өзгертіп жатыр. Айналамыздағы жанды-жансыз заттардың бәрі үнемі діріл қағып тұратын қуаттан басқа ештеңе емес екен.

Уақыт өткен сайын аурудың түрі және емі жоқ дерттер қатары көбейіп барады. СПИД деген аурумен қазіргі күні 30 млн-нан астам адам ауырады екен. Бұл дерттің жазылмайтынын ескерсек, сонша адамның өздерін өлім жазасына кесілген сотталған қылмыскердей сезініп, ажалды күтіп жүретінін  бағамдауға болады. Сондай-ақ, обыр аталып жүрген рак, жүрек-қантамыр аурулары – бұлардың бәрі өмірде жиі кезедсетін және жыл сайын мыңдаған адамның өмірін жалмап жатқан жазылмас дерттер.

Сеніммен тау қопаруға болады

Ежелгі грек ойшылы Платонның айтқан «сеніммен тау қопаруға болады» деген сөзінің ақиқаттығын дәлелдейтін жайлар өмірде кездесіп жатады. Қазір әлемнің көптеген тілдеріне аударылған «Секрет» фильмінің бір кейіпкерінің бастан кешкен оқиғасына назар аударып көрелік. Қол-аяғы балғадай орта жастағы әлгі кісі жекеменшік  ұшағымен ұшып келе жатып, апатқа ұшырайды. Жерге құлаған ұшақтан аман қалғанымен, ауруханаға  аса ауыр халде жеткізіледі.

Денсаулығымыздың  мықты болуы ұстанған өмір салтымызға байланысты болатынын екінің бірі ескере бермейді. Біз ойымызға алған шаруаларымызды ойдағыдай бітіріп, тірліктің ырғағынан қалып қоймауға үнемі тырысып жүреміз. Бұл жағдайда ескеретін ең бірінші мәселе – денсаулық. Өйткені,  күнделікті өмір ұсынып отырған шаруалардың бәрін денсаулық арқылы ғана жасауға болады.

Темекі шегу, алкогольді  ішімдіктерді  ішу, тамақтану режимін сақтамау, жүйкеге үнемі салмақ түсіру, артық салмақ, қозғалыстың аз болуы  — бұл факторлардың барлығы біздің денсаулығымызды ақырындап нашарлатып, түрлі аурулардың  белең алуына ұшыратады. Егер біз әлі де тәніміздің ұзақ жылдар қалыпты жұмыс істеуін қалайтын болсақ, онда салауатты өмір салтын ұстанудың негізгі шарттарын  біліп, ескеруіміз маңызды.

Дұрыс тамақтану

 Тамақтанудағы маңызды мәселе, артық тамақтануға жол бермеу, бірақ сонымен бірге тәннің қуат жұмсауына қажетті калориямен қамтамасыз ету керек.  Ағзаның өмірлік маңызды қоректік заттарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыратын тағамдық тепе-теңдікті сақтау.

 Төрт реттік тамақтану принципі әр уақытта аз мөлшерде тамақтануды қамтамасыз етеді. Ағзаға өмір сүруге қажетті биологиялық белсенді заттарды таңдауға мүмкіндік беретін нәрсе — тамақтанудың әртүрлілігі. Тамақтанудың биологиялық толықтығына да көңіл бөлген жөн. Мұнда бастысы-жаңа піскен, мүмкіндігінше шикі көкөністерді, жемістер мен шөптерді күнделікті, жүйелі тұтынуға назар аудару керек.

Адамдардың көбі ұзақ жасауды бақыт деп санайды. Бір қарағанда шындығында солай, өйткені кімнің өлгісі келеді дейсіз және пенделердің көпшілігі фәни жалғанды жалғыз шынайы өмір, өлімнен кейін тірлік жоқ деп түсінеді . Неғұрлым көп жасап,  өлім атты барлық қол жеткізген игіліктерімізден жұрдай ететін құбыжықтың келуін кешіктіре түссек, соғұрлым бақытты боламыз деп түйсінетіндер бар. Шындығында солай ма?

Тән – машина

Адамның тәнін Бһагавад Гита кітабында ежелгі санскрит тілімен янтра деп атайды екен. Оның мағынасы – күйме немесе арба, ал қазіргі түсінікпен алсақ – машина. Егер ақылға салып байыптап қарайтын болсақ, адам тәні шынында да машинаға ұқсайды. Төрт дөңгелекті емес, екі дөңгелекті. Тән машина болса, жан, яғни рух – оның жүргізушісі.

Кеңес заманындағыдай тегін медициналық  қызмет жоқ қазір. Ауру – адамға өте қымбатқа түседі. Сондықтан, ауырып ақшаңды бір шығындап, жүйкеңді екі тоздырып шаршағанша, ауырмаудың амалын жасаған жөн. 14 жылдан кейін емханаға барғанымда осынадй ойтүйінге келдім.

Дәрігер ауруға ақша толған қапшық түрінде қарайды

Жасыратыны жоқ, қазір жұрттың бәрі  қоғамды жайлап дендеп алған жемқорлықты жақсы біледі және ашықтан ашық айтып жатыр. «Балық басынан шіриді» демекші, қоғамымызды жайлаған жемқорлық сол биліктің өз ішінен басталып, солардан қолдау алып отырғандықтан да құзырлы органдардың «жемқорлықпен күресі» желдиірменге найзамен ұмтылған Донкихоттың әрекетіндей болып тұр. Яғни, еш нәтиже жоқ және болмайды да.

Ұзақ уақыт бойы адамдар өз денелерін қалай күшті және өмірдің түрлі қиын жағдайларына төзімді ету туралы ойлады. Ежелгі Рим мен Грецияда да сымбатты тәнге табыну болды-бұл мәдениеттердегі бүкіл өмір салты қоғамның күшті және сау мүшелерін тәрбиелеуге бағытталған.

Спартада ақаулары бар жаңа туған нәрестелер жартастан лақтырылды, ал ұлдарды ширақ болып өсуі үшін  оларды жалаң аяқ және киімсіз жүруге мәжбүрледі.

Ежелгі Үндістанда брахмандардың тәнді күшті етуі олардың діни тәрбиесінің бөлігі болды, сонымен бірге олар денесін толықтай басқара алды, ал су барлық дерлік аурулардың емі болып саналды.

Еврейлер, қытайлар мен мысырлықтар арасында шынығу ертеден танымал болды — кез-келген мәдениеттен денсаулықты нығайту үшін су процедураларының сипаттамаларын таба аласыз.

Адамдардың көпшілігі ақыл-ойды бақылап, басқару дегенді мүлдем ескермейді, өйткені олар солай жасауға болады және сондай әерекетті жасау қажет дегенді ешқашан естімеген, оны керек деп те санамайды. Ал бүгінде белең алып кеткен стресс, депрессия деп аталатын жүйке аурулары мен жыл сайын миллиондаған адамның өмірін жалмап жатқан жүрек-қан тамыр ауруларының түпкі және басты себебі де ақыл-ойды бақылап, басқаруды ескермеуде десек, шындықтан алыс кетпейміз.

Ақылдың азабы

Орыстың талантты ақын-драматургі Александр Грибоедовтың «Ақылдың азабы» деп аталатын осыдан екі ғасырдай бұрын жазылған пьесасы бар. Қарапайым пенденің түсінігінше, ақыл деген адамды жаман істерден бас тартқызып, жақсы және пайдалы істерге құлшындыратын, қиындықтан шығар жол тауып, қауіп-қатерден құтқаратын қуат. Бірақ, шындығында бұлай емес.

Биылғы жылдың басында, сонау ақпан айында Қытайдан бастау алған короновирус дерті қазір барша әлемді жайлап, мыңдаған аданың өмірін жалмады. Жұқпалы дерттің беті қайтар емес. Әлі күнге дейін оған қарсы вакцина жасалған жоқ. Рас, Ресей және бірнеше елдің ғалымдары вакцина жасаған болды, дегенмен, ол дәрінің қаншалықты тиімді екендігі күмәнді. Осыған байланысты жұқпалы дертпен ауырған әрбір адам өз денсаулығының жайын өзі ойлауы қажет болған жағдайы бар.

Жұқпа қалай жұғады

Интернет арқылы жұқпадан сақтанудың түрлі тәсілдері жйындағы ақпаратты көптеп табуға болады. Олардың біреулері сенім туғызса, енді біреулері блогерлердің оқырман тарту үшін жасаған айласы сияқты. Дегенмен де, сондай тәсілдердің арасынан қолжетімді және біршама сенім туғызатын тәсілдерді өз басым пайдаланып жүрмін және оның нәтижесі де жаман емес.

Сонымен, биылғы жылдың наурызының ортасынан басталған төтенше жағдай мамырдың ортасында тоқтағанмен, одан кейін күшейтілген карантин шарасымен әлі күнге дейін жалғасып келеді. Және бұл шектеулер қанша уақытқа созылатынын ешкім де дәл басып айта алмай отыр. Әсіресе, өз күндерін өздері көріп, бюджетке салық түрінде ақша құйып отырған шағын және орта бизнес өкілдеріне жарты жылдан асқан шектеу шараларының тигізген кері әсерін айтып жеткізу қиын.

Көтере алмайтын шоқпарды қарыңа байлама

Халықта «көтере алмайтын шоқпарды қарыңа байлама» деген сөз бар. Оның мәні: ой-өрең мен қабылет қарымың жетпейтін шаруаны қолыңа алма дегенді білдіреді. Осы тұрғыдан алып қарағанда, қазіргі Қазақстан үкіметі көтере алмайтын дәу шоқпарды қарына байлап, соның салмағымен омақаса құлап, орнынан тұра алмай жатқан кембағылға ұқсайды.