АҚИҚАТ

Архив рубрики «Шежіре»

Тыныш жатқан елге басып кіріп, бейбіт халықты қырып-жойған, барша әлемге жексұрын болған Ресей  қазір өз еліне ғана емес, үгіт-насихатын орыс тілді барша әлемге таратып жатыр.  Орыс насихатын тұтынушылардың арасында қазақстандықтар да аз емес. Ресейлік теледидарды көріп, милары уланған сондай жандар реті келгенде көзқарастарын әлеуметтік желілер арқылы жалпақ жұртқа ашық жариялап жатады және оның теріс нәтижесі де оқта-текте көрініп қалады.

Таяуда ғана Алматы қалалық мәслихатының депутаты, Аманат партиясының белсендісі Анна  Башинская  әлеуметтік желіде Украина президенті Владимир Зеленскиге Қырымға емес,  табиғаты жылы Түркияға шабуыл жасауға кеңес берген  ақпараты жарияланып, бұл жұртшылық тарапынан біраз шу туғызған еді. Башинскаяның бұл сөзінің астарында басқыншы ел Ресей емес, Украина сияқты сезіліп және өздерінің ресей тартып алған  жерін қайтаруға деген Украинаның ұмтылысын айыптаған пікір анық байқалады.  Көпшіліктің айқай-шуынан кейін Аманат партиясының белсендісі мәслихат депутаттығының мандатын өз еркімен тапсырды.

Оған іле-шала Пктропавлдағы тағы бір мәслихат депутаты қала атауын қазақыландыруды қолдаған белсенділерді ел тыныштығына ірткі салушылар деп айыптап, мәңгүрттер деп атады. Әлеуметтік желідегі оның бұл жазбасы да жұртшылық тарапынан біраз теріс пікір туғызды. Қазақстанда туып өскендеріне қарамастан, қазақ тілін, қазақтың тарихы мен дәстүрін білмейтін, Қазақстанды тәуелсіз мемлекет деп танымайтын, оны ресейдің бір провинциясы сияқты көретін теріс пиғылды азаматтар мен азаматшалардың  мемлекетіміз бен қазақ халқының атына айтылған қорлау сөздері мен теріс пікірлері әр өңірден әредік естіліп қалады. Ондайлардың кейбіреулері заң шеңберінде жауапқа тартылып та жатыр. Десе де, ондайлардың қатары азаяр емес және  олар заңнан да  қаймығар түрлері байқалмайды.

Қазір әлеуметтік желілерді Петропавл қаласында болған бір топ сепаратистердің  Петропавл қаласы жұмысшыларының халық кеңесі деген ұйым құрып, өздерін  Қазақстаннан тәуелсізбіз деп жариялағаны туралы хабар кезіп жүр.  Бұл видеоүндеу 19 наурызда – елімізде сайлау болып жатқан күні жасалыпты. Қатысып отырған 19 адамның  арасында жастар да, орта жастағы адамдар да бар, бәрі де орыс ұлтының өкілдері.

Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейінгі жылдарда ресей тарапынан елімізге қоқан-лоққы жасау жағдайлары әр жылдарда әр өңірде болып тұрды. Тіпті, Шығыс Қазақстан облысында көтеріліс жасап, билікті басып алғысы келген сепаратистер де болды. Ал ресейдің жекелеген саясаткерлерінің аузынан шыққан  Солтүстік Қазақстанның облыстары түгел ресейдің атақонысы деген сөздерге құлағымыз үйреніп алғаны сонша, оған қазір назар аудармайтын болдық.  Соңғы кездерде украиналық блогерге сұхбат беріп, қазақтарды жеті атасынан бермен сықпыртып боқтап, балағаттап, егер ресей соғыс ашса ресейді қолдап соғысамын деген азаматтардың бәрі дерлік «білмей қалыппын, арандап қалдым, кешіріңіздер» деген жаттанды сөздермен жауапкершіліктен құтылып кетіп жатыр. Осы жайлардың бәрі «жау жоқ деме – жар астында» деген халық даналығын еске салады. Әсіресе, қазіргі Украинада болып жатқан басқыншылық  соғыс жағдайында  қазаққа аса сақ болу қажет.

«Тарихтан барлық өтірікті алып тастасаң тек шындық қалады деген сөз емес, онда мүлдем ештеңе қалмауы мүмкін» деген сөзі бар бір ғұламаның. Тарихтағы ақтаңдақтар, тарихтағы бұрмалаушылықтар, тарихтағы жалғандықтар – мұның бәрі бүгінде тарихшы ғалымдарды былай қойып, қарапайым қалың жұртшылыққа да белгілі болған жайлар. Ақтаңдақтарды анықтап, бұрмалаушылықтарды түзету – қазіргі ұрпақтың міндеті. Өйткені, тарихыңды дұрыс танып алмай, болашағыңды бағдарлау мүмкін емес.

Шыңғыс хан монғол ма?

Бар өмірін Шыңғысханның жаулап алуларын зерттеп, зерделеуге арнап келе жатқан украйн тарихшысы Владимир Белинский Шыңғысханның шын тегі – қазақ деген қортындыға келеді. Иә, мұны қарапайым біреу айтса ойдан шығарылған ертегі деп назар аудармауға болар еді, дегенмен бар өмірін осы саланы зерттеуге арнап келе жатқан ғалымның аузынан шыққан бұл пікір еріксіз ойландырады. Сонымен, осы кезге дейін монғолдан шыққан дегенді барша әлем мойындап қойған ұлы жаулап алушыны Владимир Белинскийдің неліктен қазақ деп атауының жайына тоқталайық.

ҚР Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, биылғы жылдың басынан бері  қазақстандықтардың есеп-шотынан алаяқтар 7 млрд теңге ақшаны ұрлап алып кеткен. Жыл басынан бері 12 мыңнан астам алаяқтық қылмыс тіркеліп, 571 алаяқ қолға түсіпті, олардың ішінде 17 алаяқтық ірі топ бар.

Осы  цифрлардан байқап отырғанымыздай, алаяқтық қылмыс жыл санап өршіп барады және  жеңіл жолмен ақша табудың оңай түрі санап, алаяқтықпен айналысқысы келетін адамдардың саны да еселеп көбеюде. Жыл басынан бері өткен 7 айдың ішінде ғана 571 алаяқ қолға түссе, әлі қаншасы адамдарды сан соқтырып, қылмыстық әрекеттерін жасап жатыр, ал соларға қарап мен де осындай кәсіппен айналыссам қалай болар еді дейтіндер де жетерлік.

Мен біраз жыл бұрын интернет кәсіпкерлікпен айналысып, ғаламтордан ақша табудың бірқатар тәсілдерін үйреніп көрген едім. Біраз табыс та таптым, алаяқтардың қармағына түсіп, ақшамнан айрылған сәттер де болды. Осы жайлардан түйгенім: интернет дамыған сайын интернет арқылы жасалатын алаяқтық та еселеп көбейіп барады. Және бір қызығы, алаяқтар түрлі салалар бойынша маманданып, нағыз кәсіби биік деңгейге жеткен. Олардың әрекеттеріне қарап, таңдай қағып таңғалмасқа амалың жоқ. Соншама таланттары мен қабылеттерін әттең адал кәсіп етуге бағыттаса, елге де, өздеріне де үлкен пайда әкелер еді-ау деген ойға қаласың.

Үш жүздің басын қосқан қазақтың ханы, бар өмірін жоңғар шапқыншыларына қарсы күреске арнап, жоңғарлар басып алған көп жерлерімізді қайтарған батыр қолбасшы Абылай ханның қазақ еліне сіңірген еңбегі аз емес. Бірақ та, осы тарихи тұлғамыздың есімін ел есінде сақтау, лайықты құрмет көрсету мәселесі өз деңгейінде болмай отырғаны өкінішті.

Абылай ханның елге сіңірген еңбегі

1985 жылы ҚазМУ-дің тарих факультетінде оқып жүрген кезімде  Қазақ-жоңғар соғыстары туралы курс жұмысын жазған едім. Жұмысты жазу барысында біраз әдебиеттермен танысып, мәліметтер жинауыма тура келді. Ресейде 18-19 ғасырларда ай сайын шығып тұрған «Сибирскии вестник» деп аталатын журналдан хан Абылайға қатысты біршама деректер таптым. Абылай ханды көзімен көріп, сол кезде өмір сүрген орыс офицерінің жазбаларынан  қазақ ханының ел үшін сіңірген еңбектерінің бір сарасы анық көрініс берген.

Абылай ханның ордасында бір айдай болған орыс офицері  сонда жоңғар  сұлтаны Әмірсананы көргендігін айтады. «Әмірсананың жүзі өте сынық  сезілді.  Күзетшісі бар жеке киіз үйде тұрған ол ханның қонағынан гөрі, тұтқынға ұқсап көрінді» -дейді орыс офицері.  Жоңғар хандығы үшін таққа таласқан Әмірсананы қолдаған Абылай хан әскерлері жоңғар еліне шабуылдарға қатысып, көптеген мал-мүлік, қыз-келіншектерді олжалап отырған. Бұл туралы орыс офицері жан-жақты тізбелеп жазады.

Қазір барша әлем халықтарының назары Ресей мен Украинаның арасындағы соғысқа ауған. Күн сайын жүздеген адамның өмірін жалмап жатқан қанды қырғынның басталғанына екі айдан асыпты. Украинаның біраз қалалары жермен-жексен болып қиратылып, он мыңдаған бейбіт тұрғын қаза тапты. Өліп жатқан жауынгерлер де аз емес. Бірнеше рет бейбіт келісім туралы екіжақты келіссөз жүргенімен, ол нәтижесіз аяқталды, ал соғыстың жуық арада аяқталар түрі көрінбейді.

Интернетте ресей-украин соғысы туралы өз ой-пікірлерін білдіріп жатқан белгілі саясаткерлер мен қаржыгерлер, кәсіпкерлер, журналистердің пікірлері жетерлік. Сол пікірлерді ой таразысына сала отырып, қазіргі соғыстың екі тарапқа тигізіп отырған залалы мен оның қашан, қалай аяқталатыны туралы сараптама жасау оншалықты қиын емес. Ол сараптаманың нақты өмірде қаншалықты дәл жүзеге асатыны белгісіз, десе де, қазіргі жағдай көрсетіп отырғандай, соғыста қай тараптың басым болатыны айқындалып қалды.  Оны тіпті, әскери саланың маманы болмаса да, қарапайым жұртшылық та анық байқап, көріп отыр.

Ресейдің Рубиконы

Ресейдің тарихын болашақта жазатындар «2022 жылдың 24 ақпанына дейінгі және одан кейінгі кезең» деп екіге бөлетін болар, бәлкім. Өйткені, Путиннің басшылығымен ресей 2022 жылдың 24 ақпанында өз тарихында

Қазақ елін отыз жылдай басқарған елбасы Назарбаевтың  еліміздің алдындағы еңбектерін Ата Заңда нақтылап көрсетуге Сенат депутаттары қарсы болып, Конституцияға енгізу қажетсіз екендігін атап өтті. Ел арасында Бірінші президент туралы заңның күшін жою туралы әңгімелер де айтылып жүр. Бұның өзі Қазақстанды құрып, дамытудағы  Назарбаевтың  өзі орынтақта отырған кезде шегелеп белгілеген орнын жоққа шығаратын сыңайлы.

Назарбаевта таңдау еркі болды

Менің жастық шағым кеңес дәуірінде өтті. 1991 жылы еліміз тәуелсіздігін алған тұста барша қазақстандықтар бөріктерін аспанға атып қуанған еді. Содан кейін өтпелі кезеңнің ауыр жылдары басталды. Ол кезде Атбасар қаласында газетте қызмет істеймін. Қыста жылу жетімсіз, жазда ауызсу болмайды. Қыстың  аязды күндерінде өзім тұратын көп пәтерлі үйдің ішкі температурасы 14-15 градустан аспайтын.

Газ жоғалды, ал электр жарығы жалп етіп жиі өшіп қалады. Көрші үйлердің адамдарының далаға шығып от жағып, тамақ пісіргендерін көрдім. Жалақы айлап, жылдап берілмейді. Соның бәріне дегенмен, халық қыңқ етпей шыдады. Неге десеңіз, біздің болашақтан үмітіміз болды. Өтпелі кезең уақытша деп ойлап, жақсы күндерден үміт еттік.

Ресей мен Украина арасындағы соғыстың жүріп жатқанына  бір жарым айдай уақыт өтіпті. Осы мерзім ішінде Украинаның көптеген елді мекендері мен қалалары қиратылып, мыңдаған адам қаза тапты, көптеген соғыс техникалары жойылды. Осы жайларға қарап, соғыс деген адамзатқа ешқашан да игілік әкелмейтінін бағамдауға болады. Дегенмен де, адамдардың өзара тіл табысып, келісімге келу арқылы шешуге болатын жайларды қарудың күшімен шешуге тырысатын жағдайларының кездесіп жататыны өкінішті.

Мерт болған жауынгерлер, қираған техника…

Ресейдің ресми ақпараттарына назар аударатын болсақ, арнайы операция деп аталған, шын мәнінде үлкен аумақты қамтыған соғыста қазақ тапқан орыс жауынгерлерінің саны мыңнан сәл ғана асады, соғыс техникаларының қирап, жойылу  саны да оншалықты көп емес. Ресей әскері алыстан ататын қанатты ракеталармен жоғары дәлдікте тек қана әскери нысандарды атқылауда. Бірақ та, Украиналық блогерлер мен ақпарат құралдарының  интернет арқылы таратып жатқан  видеоайғақтарынан ресейдің қанатты ракеталарының әскери нысанға емес, көбіне тұрғынүйлерге, әлеуметтік нысандарға құлап, аса ауыр зардап әкеліп жатқанын көруге болады. Қоршауда жиырма күннен аса уақыт тұрған 400 мыңдай тұрғыны бар ірі қала Мариуполь бүгінде түгелге жуық қиратылған. 2,5 миллион тұрғыны бар Харьковтың жартсына жуығы қиратылған. Атқылау мен бомбалаудың салдарынан үйіндіге айналған кенттер мен селолар да бар.

Қазір барша әлемнің назары Украинада. Міне, үшінші жетіге кетіп барады, Ресей қарулы күштерінің бейбіт елге баса көктеп кіріп, елді мекендер мен қалаларды ұшақтармен бомбалап, қашықтан ататын снарядтармен жермен жексен етіп жатқанына. Екі миллионнан астам тұрғыны бар Харьков қаласы Ұлы Отан соғысы кезіндегідей жермен-жексен болып қиратылғанын видеолардан көріп, жүрегің ауырады.

Украиндықтарға орасан зор қайғы-қасырет әкелген қанды соғыс оны ашып, жат елге басып кірген Ресей мемлекетінің өзіне  де ауыр тиетіні қазір анық аңғарылып қалды. Путин мен айналасындағылардың екі-үш күнде Украина әскерін тас-талқан етіп жеңіп, шетелге бассауғалап қашқан Зеленскиидің орнына Янукович сияқты айтқанды істеп, айдаумен жүретін қуыршақ президентті қойып, елді түгел өзімізге бағынышты етеміз деген жоспарлары жүзеге аспайтыны қазір анық белгілі болып қалды. Қазақтың «тоқал ешкі Құдайдан мүйіз сұраймын деп жүріп, құлағынан айрылыпты» деген нақылындағыдай жағдай қазір Ресейдің басына төніп тұр. Ол қандай қатер? Енді соған кеңірек тоқтала кетейік.

Жолбарыс жылы өзінің жыртқыш аңға тән адуынды мінезін анық танытқан түрі бар. Жылдың екі айы ғана өткеніне қарамастан, қаншама адамның өмірін қиған қақтығыстар орын алып үлгірді. Қаңтар айындағы еліміздегі қанды оқиға баршамызды есеңгіретіп кеткендей болып еді, енді міне, орыс әскерлерінің Украинаға баса көктеп кіруі, үш ұйықтасақ түсімізге кірмейтін қанды қырғындармен жалғасуда.

Қазақта «жер дауы мен жесір дауы бітпейді» деген сөз бар. Ең ауыр және ұзаққа созылатын, жүйкені жұқартып қана қоймай адамдарды, рулы елді араздастыратын да осы жер дауы. Миллиондаған өмірді жалмаған екі жаһан соғысының ең басты себебі де – жерге қатысты болғанын тарихтан жақсы білеміз. Содан болар, жер бетіндегі қанды соғыстарға жол бермеу мақсатында әлем елдері арасында жасалған заңдық шарттар ережесі бүгінгі күнге дейін қалыптасқан мемлекет шекараларын тану, оны мойындауға негізделген. Екінші жаһан соғысынан кейін қалыптасқан бұл шарт қазіргі күнге дейін сақталып, соның негізінде әлем елдерінде біршама бейбітшілік қалыптасқандай болып еді.