АҚИҚАТ

Архив рубрики «Білім»

Ислам әлеміне әйгілі пайғамбардың күйеу баласы Хазырет Әлидің мынадай сөзі бар: “Жұқпалы оба ауруымен ауырған адаммен бір бөлмеде он жыл бірге тұрып, бір ыдыстан тамақ ішіп жүріп ауруды жұқтырмау мүмкіндігі бар, ал жаман адаммен бір күн бір бөлмеде тұрғанда оның жаман мінезін жұқтырмау мүмкіндігі қалмайды”. Бұны қазақы түсінікке салып айтар болсақ: “жаман мінез жұққыш келеді” болып шығады.

Ертеректе бір әулие ұстаздан бір кісі “менің баламның болашақта кім болатынын айтып беріңізші” деп сұрайды. Сонда ұстаз оған “балаңның араласатын жолдастарын ертіп кел, сонда оның кім болатынын айтамын” деген екен. Бұдан ұғарымыз: адамның мінез-құлқы мен өмірлік ұстанымының қалай қалыптасатынын ол араласатын жандар айқындайды. Ұрымен дос болған адам ұрлыққа бейім болады. Ал зинақордың жолдасы зина жасауды әдет етеді. Бұны қазақтар “тең теңімен, тезек қабымен” деп бір ауыз сөзбен түйіндеген. Яғни, адам кіммен араласып, қарым-қатынас жасаса, соған ұқсайды, соның мінез-құлқы мен ұстанымын санасына сіңіреді.

Соңғы кезде жасанды интеллект деген сөзді жиі еститін болдық. Бұрын тек фантастикалық шығармаларда ғана кездесетін бұл сөз бүгінде өмірімізге ақырындап еніп, күнделікті тірлігіміздің ажырамас бөлігіне айналып бара жатқандай.  Әзірге адамдар жасанды интелектіні түрлі салаларда  мамандарды ауыстыратын тиімді көмекші ретінде қарастырғанымен, жекелеген салаларда жасанды интеллектінің адамдарды ығыстырып шығарып, оларға залалын тигізіп жатқан жайлары да ұшырасып қалады. Бұл әзірге оншалықты көп кездеспегенімен, уақыт өткен сайын ол адамзат үшін үлкен өзекті мәселеге айналу қаупі бар.

Жасанды интелект сенімді көмекші

Чат бот деп аталатын программаны қазір қызмет көрсету салалары мен сауда ұйымдары өте жиі қолданады.  Арнайы маман  кеңесші ұстап, оған қыруар ақша төлейтін мекемелер қазір осы программаны орнатудың арқасында клиенттердің сұранымына ие жоғары деңгейдегі қызмет көрсететін болды. Мәселен, халыққа қызмет көрсету орталықтарының сайтына кіріп, түрлі мәселелерге байланысты ақпарат алғыңыз келді делік.  Алдыңыздан чат бот программасының терезесі шығады. Не сұрайсыз, қандай мәселе бойынша ақыл-кеңес қажет деп алдыңызды көлденеңдеген терезеге сұрағыңызды жазсаңыз болды, әп сәтте жауабы шығады.

Білімді екі түрлі тәсілмен алуға болады екен. Латын тілінде оның нақты атаулары бар, дегенмен мәселе атында емес, затында болғандықтан, латынша былай дейді деп жаттап алған нәрсені  тықпалағым келмейді. Білімді алуға ықпалын тигізетін бұл екі тәсілдің жеткізер нәтижесі де екі түрлі. Біреуі шынайы білім алуға көмектессе, екіншісі алдамшы елесті қуып, уақытын ысырап қылуға ұшыратады. Енді білім алудың осы екі тәсіліне кеңірек тоқталайық.

Өз ақылымен ақиқатты тапқысы келетіндердің жайы

Білім алудың бірінші түрі: адам ешнәрсеге сенбейді, бәрін өз көзімен көріп, тәжірибе арқылы көзін жеткізгенде ғана оны шындық деп қабылдайды. Бүгінгі материалистік ғылым осындай түсініккке негізделген. Материалистік ғалымдар Құран,Інжіл сияқты қасиетті кітаптарған сенбейді, өйткені онда айтылған жайларды өз тәжірибелері арқылы анықтағылары келеді.

Мәселен, Құранда адамды Алла топырақтан жаратты деп айтқан. Бүгінгі ғылым адам топырақтан жаратылмайды, ол белоктан, басқа да қоспалардан жасалады деп пайымдайды. Осы түсінікті олар тәжірибе жүзінде дәлелдеуге күш салып келеді. Бірақ та, осы күнге дейін оны іс жүзінде дәлелдей алған жоқ. Соған қарамастан, ақылдан айрылған қыңыр ғалымдар алған беттерінен қайтпай, өз түсініктерін дәлелдеу үшін жанталасып жатыр.

«Үш күндігін ойламаған әйелден, үш жылдығын ойламаған еркектен без» деген сөз бар. Адамдардың көбі бүгінде өкінішке орай, үш жылдығы немесе үш күндігі түгілі, үш минуттан кейінгі жайын да ойлап, бас қатырмайды. Ондайлар әдетте ойларына келгенді жасап, өздеріне де, өзгелерге де үлкен залалдарын тигізіп жатады. Соған орай, ондайлар екі дүниеде де игілік таппайды.

Рухани білім не үшін қажет?

Өлгеннен кейінгі өмір жайлы қасиетті Құранда аздап жазылғаны болмаса, онда не күтіп тұрғандығы баршамызға жұмбақ. Бүгінгі ғылым, тіпті о дүние деген жоқ, өлген соң адамның тәнімен бірге өмірі де түгел өшіп жоғалады деген түсінікті санаға сіңіруде. Содан болар, адамдардың көпшілігі көз алдындағы осы дүниенің ғана игілігін ойлап, бақи дүние дегенді мүлдем қаперіне алмайды.

Зерделі адам бүгінгісін ғана еемс, ертеңгісін, үш, он жылдан кейінгісін, оны айтасыз өлгеннен кейінгі жайын да ойлап, соның қамын жейді. Егер сіз ертеңіңіздің жайын бүгін ойлап, болашағыңыз үшін

Біреулер өмір соқпағымен тез алға басып, өмірден өз жолын тауып, биік табыстарға жетіп жатады, ал енді біреулер әрнәсенің басын бір шалып, өмірде орныға алмай, қызметте де, тұрмыста да жолдары болмай жатады. Әлемдік бестселлерге айналған Напалеон Хиллдің «Ақылменен ақша тап» кітабында адамның табысқа жетуіне кедергі келтіретін 30 қасиет туралы айтады. Солардың бәріне болмаса да, негізгі деген бірнешеуіне тоқтала кетейік.

Нақты мақсаттың жоқтығы

Кітап авторы сол тұста АҚШ-тың бір институтының адамдар арасында сұрау салу өткізгендігін, соған тартылғандардың 98 пайызының алдарына қойған нақты мақсаттарының жоқтығын айтады. Ол адамдардың бәрі өмірде орындарын таба алмай, сәтіздіктерге ұшырап, тұрмыс тауқыметін тартып жүргендер екен.

Егер адам алдына нақты масқат қойып, соған жетемін деп саналы түрде әрекет жасамай, өмір ағысымен жүре берсе, оның табысқа жету мүмкіндігі – ноль болмақ, яғни ешқашан табысқа жете алмайды деген сөз. Сондықтан, алдыңа нақты мақсат қоюдың маңызы қашанда зор болмақ.

Білімнің жетіспеушілігі

Қазақта «арзанның сорпасы татымас» деген сөз бар. Мектепте тегін берілетін білім жастарға өмірде алға басуына көмектесетін нық негіз бере алмайды. Өз басым қазақ мектебінде он жыл оқып, бірақ қазақша сөйлей алмайтын жігітті білемін. Ондайлар өкінішке орай, өте көп.

Кеңес заманында жоғарғы білім алу үлкен қолжетушілік саналатын және жоғары білімі барларыдң алдынан қызмет баспалдағымен биікке көтерілу, жоғары табыс табу мүмкіндігі ашылатын. Қазір заман өзгерді. Ақша билеген нарық заманында жоғарғы білімнің беделі жоқ. Қазір ең басты мәселе – табыстың жоғары болуы. Жоғары білімі бар  мемлекеттік қызметкер айына 200 мың теңге табады, ал кәсіптік лицейді бітірген дәнекерлеушінің айлық жалақысы 500 мың теңге. Құрылыста істейтін жұмысшыларыдң табысы 400-600 мың теңге. Сонда қанша жыл көз майын тауысып оқып, жоғары білім алып, жұмысшыдан төмен жалақы алу кімге қажет?

Жоғарғы білімді жұмыссыздар

Жоғары білім алып, жұмыссыз жүрген жастар қатары жыл санап өспесе, кемитін түрі байқалмайды. Неге десеңіз, жоғары білім беретін оқу орындары біздің елімізде басқа елдермен салыстырғанда біршама көп екен. Көптеген пысықайлар ақша табудың сенімді жолы деп жоғары және арнаулы орта оқу орындарын ашып алған. Бір ғана Көкшетауда екі университет пен Астана қаласының бірнеше жоғары оқу орындарының филиалдары бар. Осы оқу орындарын жыл сайын мыңдаған жас мамандар бітіріп шығады. Олардың көп болса, 30-40 пайызы ғана өз мамандықтарына сай жұмыс тапса, қалғандары жұмыссыздар санын көбейтеді.

Жанды, жансыз заттардың бәрінің ғұмырын өлшеп, ескіртіп, тоздырып, ақырсында жойып отыратын мына әлемнің әміршісі – уақыт. Уақыттан жеңілмейтін, оның әміріне бағынбайтын тірі мақұлық, не өлі зат жоқ. Таулар да мүжіліп, құмға айналады, мұхит та сарқылып, жоғалады. Мәңгілік деп санайтын Жер де, Күн, жұлдыздар да уақыты келгенде сөніп, жоғалады. Осылайша уақыт барша әлемге өзінің шексіз әмірін жүргізеді, оның ықпалына түспейтін, оған бағынбайтын жанды-жансыз нәрсе жоқ.

Уақыт деген не?

Бүгінгі материалистік түсінік уақыт жайында тұщымды ешнәрсе айтпайды. Белгілісі – уақыт деген абстрактылы ұғым, ол өткеннен болашаққа қарай бір бағытта жылжиды деген сияқты бұлыңғыр түсініктер ғана. Ал, ведалық ілімде уақыт жайында жан-жақты және нақты тұжырымдар берілген.

Шримад Бхагаватамда атомнан да кіші барша әлемге жайылған өте ұсақ бөлшектердің бір-бірімен қосылу, содан белгілі бір жағдайға жеткенде қайта ажырау процесі жайында айтылады. Әлгі ұсақ бөлшектердің қосылуы ырғақты түрде, бірқалыпты жүреді екен. Міне, сол қосылу процесі уақыт болып табылады.

Өмірде қандай болмасын бір нәтижеге жету үшін міндетті түрде әрекет ету қажет. Әрекетсіз, қол қуысырып отырған адамға еш игілік өздігінен келмейді. Ондай адамдардың болашақтан үміт күтуі – аспанға қарап аузын ашып, аузыма бірдеңе түсіп қалар деп үміттенетін ақымақтың әрекеті сияқты. Өкінішке орай, алдына нақты  мақсат қойып, соған жетемін деп әрекет етпей, жалған үмітпен өмір кешетін адамдар көп. Ондайлар, өкінішке орай, өмір бойы жалған үмітті желеу етіп, өмірлерін босқа өткізеді.

Айқын мақсат, соған жеткізетін нақты әрекет қажет

Мақсаттың үлкен-кішісі болмайды. Егер сіз бірдеңеге жеткіңіз келсе, онда алдыңызға нақты мақсат қойыңыз және соған жеткізуге қажетті әрекеттерді жасаңыз. Ерте ме, кеш пе сонда мақсатыңыз орындалатын болады. Бұл «екі жердегі екі – төрт» деген сияқты ақиқат.

Мәселен, ағылшын тілін үйренгіңіз келді делік. Ол үшін «ағылшын тілін мынадай уақыт ішінде үйренемін» деп алдыңызға нақты мақсат қоясыз. Содан кейін ағылшынша үйрететін оқытушы жалдап, соның көмегімен оқуды бастайсыз. Үзбей оқитын босаңыз, уақыт өткен сайын тіл үйреніп, белгілі нәтижелерге жете бастайсыз.

Кез келген адам үшін ең маңызды мәселе – ойына алған ісі бойынша нақты нәтижеге жету. Нәтже дегеннің екінші мәні – мақсат. Біз ойымызға алған арман-мақсатымызға жету арқылы мына өмірде бақытқа бөленеміз деп ойлаймыз. Дегенмен, нәтижеге жету екінің бірінің маңдайына жазылмаған. Адамдардың көбі өкінішке орай, ойларына алған мақсаттары орындалмаған соң, күдер үзіп, одан бас тартып жатады.

Нәтижеге жеткізер маңызды қадам.

Нәтижеге қалай жетуге болады деген сауалға жауап беру үшін терең білімді, данышпан болудың еш қажеті жоқ. Мен сізге ешкім, ешқашан теріске шығара алмайтын, қарапайым және еш мүлтіксіз жұмыс жасайтын тәсіл туралы айтқым келеді. Ол – тұрақты әрекет немесе қайталау деп аталады.

Өткен ғасырда атақты қазақ палуаны Қажымұқанмен қатар өмір сүрген және спорт әлемінде мәңгі атағын қалдырған Георг Лурих деген палуан атлет болған. Жаурыны жерге тимеген Лурих тек атлет қана емес, журналист, музыкант сияқты бір-біріне қабыспайтын бірнеше мамандықты да шебер игерген. Бір сөзбен айтқанда «сегіз қырлы, бір сырлы» жігіт болған.

Прочитать остальную часть записи »

Нәпсі адамды еріксіз түрлі есуас әрекеттерге итермелеп, өзіне де, өзгеге де залалын тигізетін істер істетеді. Сезім деп аталатын табиғи құбылыстың бір тармағы ретінде нәпсі адамдардың бар өміріне үлкен ықпалын тигізеді. Сондықтан, сезімін бақылап, басқаруды үйренген адамдар ғана нәпсі-дұшпанның құрығына түспей, бірқалыпты байыпты өмір кешпек. Ал нәпсі тіліне ерген пенде екі дүниеде де залалын тигізетін  жаман әрекеттерге барып, өкініште қалып жатады.

Мені құртқан ине

Ертеде бір қандықол қарақшыны дарға асу үшін қаланың алаңына айдап апара жатады. Кісі өлтіріп, қарақшылық жасап келген әлгі пенде «мені құртқан ине» деп егіліп барады екен. Қасынан өткен біреу осының жайын сұрағанда өлтіруге апарыла жатқан қарақшы мынадай әңгіме айтыпты.

Ол жастайынан ешкімнің ала жібін аттамайтын отбасында өнегелі тәрбие алып өскен екен. Күндердің күнінде көшеден ине тауып алады. Бөтен біреудің мүлкін рұқсатсыз алуға дағдыланбаған әлгі тауып алған инесінің иесін іздеп көреді. Бірақ менікі еді деп ешкім шыға қоймапты. Содан ол инені қалтасына салып үйіне әкеледі. Алғашында бөтен біреудің затын үйіне әкелгенінен қысылып жүріпті. Біраздасын еті өліп, үйреніп кетеді. Содан кейін иесі жоқ инені шаруасына пайдалана бастапты.