АҚИҚАТ

Бүгінгі таңда ана тіліміз теңдігін алып, мемлекеттік тіл болса да, көпшіліктің арасындағы саңылауларға әлі де болса самал тимей жатқаны жасырын емес. Қазір көптеген жастарымыз тілімізді шұбарлап, өз ана тілінде тұрпай сөйлейді, мұндайларды көргенде К.Г. Паустовскийдің: «Туған тіліне жаны ашымаған адам – жәндік» деген сөзі ойға оралады.

Қазіргі тіліміздің хал – ахуалын жақсарту үшін, мәдени мұраларымызды жаңғырту үшін, жастарымызды өзінің ұлы ұстазы Ахмет Байтұрсынұлыдай тұлғаны танып, тіліне деген құрметін арттыру үшін біз Ахмет Байтұрсынұлы «Тіл-құрал» оқу-әдістемелік, ғылыми-зерттеу орталығында өндірістік практикадан өтіп жатырмыз. Ахмет Байтұрсынұлы «Тіл-құрал» оқу-әдістемелік, ғылыми-зерттеу орталығындағы естеліктерді, ұрпағына қалдырған мұраларды зерттеу, болашақ ұрпаққа дәріптеу – жас ғалымдарға жүктелген міндет.

Кәсіпкерлік мүмкіндік деп қазіргі кезде жаңа өнімге, қызметке немесе бизнеске айтарлықтай қажеттілік тудыратын жағдайлардың қолайлы жиынтығын айтамыз. Бұл өте маңызды мәселе: көптеген кәсіпкерлер нашар өнімді ұсынғандықтан емес, оларды басынан бастап тұтынудың, сатудың жолдары мен тұтынушыға ұсынудың тиімді нақты мүмкіндігі болмағандықтан да сәтсіздікке ұшырап жатады.

Нарық, ең алдымен, белгілі бір орын, нарықтар шынайы және виртуалды болып келеді. Бірақ олардың мақсаты бір, олар тауарларды ақшаға айырбастауға қызмет етеді.

Кәсіпкерлер үшін виртуалды нарық — бұл барлық операцияларды жүргізу үшін компьютерлік технологияны қолданатын тауарлар мен қызметтерді бөлісу ортасы. Нарықтардың конфигурациясын түбегейлі өзгертті жаңа мүмкіндіктер.

Голливуд кинокомпаниясы түсірген жер бетін жасанды интеллект – роботтар жаулап алып, адамды ығыстырғандығы, адамдар мен роботтардың арасындағы бітіспес соғыс туралы фантастикалық фильм бар. Қазіргі осы саладағы өзгерістер жасанды интелекттің ақырындап адамдарды көптеген салаларда ығыстырып бара жатқандығын көрсетеді. Әзірге олар адамдардың көмекші досы қызметін атқаруда. Бірақ кім біледі, бәлкім болашақта голливудтық кинокомпания түсірген фантастикалық картинадағы сияқты адамдардың қас жауына айналып кете ме – оған еш кепілдік жоқ.

Негізгі мемлекеттік тілі – орыс тілі болған және өзге одақтас республикалар екінші деңгейдегі аймақ болып саналатын, өзге ұлттар да екінші сортты болып есептелетін сол тұста көп сөздер орысшадан өзге тілдерге аударылмай сол күйінде берілетін. Бұл да кеңестік жүйе қалыптастырған ұлыорыстық шовинистік  саясаттың бір көрінісі еді. Сол кезде қазақшасы «кеңес» деп аударылатын «совет» сөзі орысшадан сол күйінде аударылмай берілді. Міне, сол жетпіс жылдан астам үстемдігін жүргізген кеңес билігі тұсында санасы қасаңданған «совет адамдары» деген топ қалыптасқан еді.

Советтік түсінік

Менің балалық, жастық шағым сол кеңестік заманда өтті.  Сондықтан болар, ол заманды кітаптан оқып, кинодан ғана көретін қазіргі жастарға қарағанда біршама жақсы білемін деп айта аламын. Бүгінде кеңес заманын армандап, КСРО деп аталатын мемлекетті қайта орнатқысы келіп жүретіндер аға ұрпақ арасында аз емес. Олардың жағдайларын түсінуге болады, өйткені, саналарына берік сіңген кеңестік түсініктен арылмаған «совет адамдары» ақша билеген нарық заманына бейімделе алмай қойды.

Қашықтықтан оқыту-ақпараттық құралдар арқылы және ғылыми негізделген тәсілдер арқылы білім алу формасы болып табылады. Қазіргі уақытта Қазақстанның білім жүйесіне енген бұл процесс кеңінен пайдаланылып келеді. Жаңа ақпараттық технологияларды білім жүйесінде қолданудың ең маңызды факторы, негізгі қозғаушы күші ол-адам.

Қазіргі заманның талабына сай, қашықтықтан оқыту, студенттер мен оқушыларға пайдалы. Себебі бұл процесс , Қазақстанның дамушы ел екендігіне ықпал етеді.

Басты мәселе:

 Мұғалім сабақты ғылыми жобада жасай білуі, оқушының жүрегіне жол тауып, сабаққа деген қызығушылығын арттыруы керек.

Мұғалімнің өзара дамуы:

1. оқушыларды мән беріп тыңдау

2. олардың көзқарасын түсіне білу

3. сын айта білу

4. әңгімелесу

5. ұйымдастыра білуі керек.

Қашықтықтан оқыту , осыған бағытталған. Бірақ бұл оқу бағыты барлық жерде біркелкі және  әрдайым дұрыс шешім бола алмайды.

Әлемдегі барлық халықтардың сөздік қорында «ақылды» және «ақылсыз» деген түсініктер бар. Осыған қарап, адамдардың арасында ақылдылары мен ақымақтарының барлығын тұжырымдауға болады. Бір қарағанда бұлай болмауы тиіс. Мәселен, физиологиялық жағынан алып қарайықшы. Адамдардың миының салмағы, ми қатпарларының және ми клеткаларының мөлшері, оның түсі – бір сөзбен айтқанда барлық физиологиялық сипаты бір-бірінен айнымайды. Мәселен, қуаттылығы, салмағы, басқа да көрсеткіштері бірдей болып табылатын бір маркада шығарылған автокөліктердің бір-бірінен еш айырмашылығы болмайды. Ал тәнінің физиологиялық сипаты біркелкі болып саналатын адамдардың арасында неге ақылдылары мен ақылсыздары, ұстамдылары мен ұшқалақтары, байыптылары мен тоғышарлары бар?

Асан қайғы желмаясына мініп алып жер бетінен жерұйқты, яғни жердегі жұмақты іздеп бар өмірін сарып қылған екен. «Қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған» дейтін аста-төк молшылық пен ұйыған тыныштыққа негізделген бақытты қоғам барша адамзаттың арманы болып келеді. Ол туралы аңыздар, ертегілер көп, бірақ уақыт өткен сайын сондай толымды қоғамнан аулақтамасақ, жақындайтын түріміз жоқ.

Коммунизм идеясының күйреуі

Социалистік қоғамда өмір сүрген аға ұрпақ өкілдері жақсы біледі, сол тұстағы билеуші партия – коммунистер коммунизм құру идеясын басты мақсат етіп ұстанған еді. Қарапайым халық соған кәдімгідей сенетін. Бала кезімізде ауылдағы жалғыз дүкеннің қабырғасына 1980 жылдары тауарларыдң абғасының қаншалықты арзандайтыны туралы жазылған плакат ілулі тұратын. Ішіміздегі үлкеніміз Мейрам деген бала бізге «1980 жылы коммунизм болады, ол кезде дүкендер түгел ашық тұрады, барып қалағаныңды тегін ала бересің» дейтін. Бұл – 1960-шы жылдардың соңы еді.

Кеңес заманында «кітап – білім бұлағы» деген мектептің қабырғасына жазылып тұратын ұранға айналып кеткен сөз болатын. Қазір өкінішке орай, бұл сөздің мәні жойылған сияқты көрінеді. Шындығында, олай емес. Бүгінде жастар негізінен білімді кітаптан емес, аудио-видеоқұрылғылардан, интерактивті тақталардан алады. Мектеп кабинетінде немесе университеттің аудиториясында мұғалім мен оқытушының дәрістерін тыңдау да бар. Дегенмен, бұның бәрі кітапты ауыстыра алмайды. Неге?

Кітап – адамның арман-қиялын дамытады

Смартфон, планшеттің шығуымен бірге интернет барша жұртқа қолжетімді болып алды. Осыған орай, кез-келген адам интернет арқылы қалаған ақпаратын алуына мүмкіндігі бар. Ол түрлі кинолар мен сериалдар бола ма немесе аудио-видеосабақтар, аудиокітаптар бола ма, танымдық деректі фильмдер, болмаса концерт, басқа да көңіл көтеретін бағдарламалар ма – бәрібір. Яғни, бұның бәрі адам үшін күнделікті қажет ақпараттар болып табылады.

Атеистік түсінікті санасына сіңірген адамдардың тіршілік кездейсоқ жаратылды, саналы адам эволюциялық дамудың жемісі және өлім деген мәңгілік ұйқы деген ұстанымы – әлемнің шексіздік өлшеміне қарама-қайшы келеді. Мәселен, сіз мынадай түсінікті қабылдайсыз ба: аспанның белгілі бір шегі немесе ары қарай өткізбейтін қабырғасы бар. Бүгінгі ғылым да бұндай ұғымды қабылдамайды. Астрономия ғылымы аспан деген шексіз кеңістік, онда сансыз көп ғарыш денелері қалқып жүреді деп түсіндіреді. Біздің өмір сүріп жатқан Құс жолы деп аталатын галактикамызда 3 миллиардтан астам жұлдыздар мен планеталар, басқа да аспан денелері бар екен. Ал қазір ғылым осындай мыңдаған галактиканы ашты. Ол галактикалардың бәрі бізге біршама жақын орналасқан, ал оның арғы жағындағыларды көріп, сезінуге біздің ғылымымыз әзірге қауқарсыз болып отыр. Осыдан ұғарымыз: аспан деген шексіздікке созылып жатқан кеңістік, ал ондағы тіршілікке мекен болған аспан денелері де шексіз көп, оны санауға біздің мүмкіндігіміз жетіспейді.

Тіршіліктің шексіздігінің тағы бір айқын дәлелі: математикалық ұғымдар. +1-ден бесталатын оң сандар шексіздікке көбейе берсе, -1-ден басталатын теріс сандар шексіздікке кеми береді. Ортасында 0 тұр. Тағы бір мысал келтіре кетейік: күнтізбеміз бойынша 24 сағаттан тұратын тәулікті 1 күн деп есептейміз. 1 жылда 365 күн бар.

Орталық Азия мәдениеті дүниежүзілік өркениет пен әлемдік мәдениет тарихында маңызды орын алады. Қарастырғалы отырған кезең Әмір Темір және оның ұрпақтарымен байланысты. Орта Азия және Хорасан тарихындағы IX-XII және XIV-XV ғасырлардағы қайта өрлеу дәуіріне жоғары баға бере отырып,  мәдениеттің дамуын екі сатыға бөлуге болады:

1. IX – XII ғғ. ежелгі грек философиялық дәстүріне негізделген Таяу Шығыстағы қайта өрлеу мәдениеті, ішінара Орталық Азияда дербес феодалдық мемлекеттердің пайда болу процесінде жаңа сипатта  жалғасын тапты.  Бұл кезең әл Хорезми, Ибн Сина, Беруни, Махмуд Қашқари, Ахмет Игінүки, Жүсіп Хас Хожиб сынды ойшыл, ақын, ғалымдардың есімдерімен тығыз байланысты.

2. XIV – XVғғ. кезең  Орталық Азияның өзіндік мәдениеті.  Бұл дәуірде мәдениеттің дамуы, ойлау еркіндігінің ерекше түрде қалыптасуы жоғары деңгейде дамыды. Оның көрінісі сол заманда өмір сүрген  Ұлықбек, Қоши, Али Кушчи, Лутфи, Жами, Әлішер Науаи, Камалетдин Бехзад және тағы да басқа ақын, ойшылдар, суретшілер мен қоғам қайраткерлерінің қалдырған мұраларынан көрініс табады.[2,61]