АҚИҚАТ

Archive for the ‘Білім’ Category

Бүгінгідей интернетке қосылған смартфоны жоқ, тіпті телевизордың өзі екінің бірінде болмайтын кеңес заманында үлкендер де, кішілер де жаппай кітап оқитын. Туған күнге немесе басқа да мерекелерге кітап сыйлау дәстүрі болды және өзін сыйлайтын әрбір отбасында  жақсы кітапханасы болатын. Ал бүгінде  адамдар барлық ақпаратты интернеттен алады және кітап оқу қажетсіз шаруа болып қалды.

Адамды биіктерге жетелейтін күш – қиял

Біз қазіргі қол жеткен ғылыми жетістіктеріміз үшін ең алдымен қиялгер жазушылар мен өнер адамдарына, жалпы қиялшыл жандарға қарыздармыз десек, шындықтан алыс кетпейміз. Екі ғасыр бұрын ғұмыр кешкен қиялгер жазушы Жюль Верн өзінің айға саяхат туралы кітабында зеңбіректің снарядымен айға ұшып барған адам туралы айтады. Ал капитан Немо жайындағы романында ол кезде аты да, заты да жоқ су асты қайығы туралы әңгімелейді. Жюль Верннің өзі өмір сүрген кезеңде қиял-ғажайып саналған Айға саяхаты да, сүңгуір қайық та қазір бар.

Үй салу үшін адам алдымен оның бейнесін көз алдына қиялмен елестетіп, қанадй болуы керектігін ақылында пісіріп алады.  Яғни, болашаққа бастайтын қуат – қиял. Қиял көкжиегі кең адамда ғана ертеңгі болашақта биіктерге жетсем деген ынта-ықылас болады және сол құлшыныс оны биіктерге жетелейді. Ал қиялы жоқ, бар ақыл-ойы ішіп-жемі мен ұйқы, нәпсісін қанағаттандыру төңірегінен шықпайтын пенде бауырымен жорғалаған құрт сияқты ешқашан биіктерге жетпей, бар өмірін жер бауырлап өткізеді.

Қыркүйек айының соңында елімізге ресейден әскерге шақырудан қашқан жас жігіттер мен қыз-келіншектер ағылып келді. Сол тұста пәтерды жалға беру, такис бағасы шарықтап өсіп, жұртшылықтың біраз абыржушылығын туғызған еді. Әскерге шақырудан қашып, елімізге келген ресейліктердің бәрі дерлік жақсы мамандық алған, жоғары табыс табатын жастар болды.

Интернет мамандықтың артықшылығы

Бір қаладан екінші қалаға, бір өңірден екінші өңірге қоныс аудару қазіргі заманда біраз ауыртпалық әкелетіні ешкімге құпия емес. Ал бір мемлекеттен екінші мемлекетке қоныс аударуға екінің бірінің шамасы жетпейтіні түсінікті. Бұндай қадамға біраз ақша қорын жасаған және нарықта сұранысқа ие мамандық алған адамдар ғана бара алады. Еліміздегі бағаның шарықтап өсуіне келген ресейліктердің қалталы болуының әсері тигені анық.

Қазіргі жұмыссыздық белең алған заманда шетелден келген адамдардың бөтен елде жұмысқа орналасуы өте қиын болатыны белгілі. Дегенмен, қоныс аударған ресейліктердің көбі жаңа ортаға бірден сіңісіп кетті. Неге? Өйткені, олар сирек кездесетін еңбек нарығында сұранысқа ие интернет мамандық иелері еді.

Веда ілімінде варнашрама дхарма деген жүйе бар. Төрт сатыдан тұратын бұл жүйе адамның табиғи болмысын ескере отырып жасалған. Баланы 6-16 жасында түрлі ғылым-білімге баулып, оқытады. Бұл кезең – брахмачари деп аталады, яғни шәкірттік кезең. 16-50 жас аралығында грихастха деп аталатын екінші кезең келеді. Бұл кезеңде жас жігіт отбасы құрып, балалы-шағалы болып тірлік кешеді. 50 жастан асқан уақытта ванапрастха деп аталатын үшінші кезең келеді. Ол кезеңде адам ақырындап белсенді жұмыстан қол үзіп, жүзін Жаратқанға қарай бұра бастайды. 60 жастан асқан соң ең соңғы төртінші кезең – санняса кезеңі басталады. Бұл кезеңде адам отбасын, жалпы дүниенің бар игілігін тәркі қылып, жүзін түгелдей Құдайға қарай бұрады, яғни бақи дүниеге көшуге дайындалады.

Бһагавад Гита кітабында Тәңірі Кришна бұл жүйені Өзі адамдарға арнап жасағанын айтады, яғни бұл жүйені адам емес, Алланың Өзі ойлап тауып, адамға міндет етіп берген. Егер варнашрама дхарма жүйесіне ақыл көзімен қарайтын болсақ, оның адамның табиғатына толықтай сай келетінін бағамдауға болады. Қазіргі ғылымның өзі адам 15 жасына дейін өмір бойы алатын барлық ақпаратының 80 пайызын игеретінін дәлелдеген. Бұл – адамның ілім-білім үйренетін кезі. Ал одан кейін бозбала жыныстық жағынан жетіліп, күш-қуаты толысады. Бұл кезеңде ол үйленіп, отбасы құрады. Белсенді жұмыс істеп, өмірдің қызық-шыжығын тататын шақ та осы болмақ. Ал елуден асқаннан кейін адамның қуаты ақырындап қайтып, осыған сай енді ол белсенді еңбектен қол үзе бастамақ. Алпыстан асқаннан кейін кәрілікке бой алдырған пенденің еркектік қуаты қалмайды және түрлі ауру-сырқау тәнін меңдеп алғандықтан, мына өмірдің қызығы да азая бастайды. Бұл шақта адам дүниені тәркі етіп, жүзін түгелдей Аллаға қарай бұруы керек.

Ислам, христиан, иудеизм  сияқты дәстүрлі діндермен бірге буддизм және индуизм діндерінде де өлген адамға дұға бағыштау рәсімі бар. Буддизм дінінде кісі өлген соң оның үйіне келіп, өлікті шығару рәсімін жасаған монах өлген адамның келесі өмірінде  тән алауы үшін қажетті дұғаларды 49 күн оқиды. Буддизм дінінде «Өлілер кітабы» деген кітап бар, міне, сол кітапты монах белгілі бір күндерде дауыстап оқып отырады. Бұның өзін мұсылмандардың өлген адамның әруағына Құран бағыштауына ұқсатуға болады. Буддашылардың түсінігінше, өлген адамның жаны 49 күндік «бардо» деп аталатын кезеңнен өтеді. Онда сан түрлі кедергілер мен қиындықтар ұшырасады. «Өлілер кітабын» дауыстап оқыған монахтың үнін жаны қысылған кезде өлген адамның әруағы естіп, соған сай әрекет жасайды екен.

Индуизм дінінде өлгеннен кейін 9, 40,100 күннен кейін орындалатын «шрадха» деп аталатын рәсім бар. Өлген адамның балалары сол күні әкелеріне арнап тамақ дайындап, арнайы дұғаны оқып, дастархан басында тамақты қалдырады. Индустардың түсінігінше, өлген адамның жаны алыс сапарға шығады, жолда түрлі кедергілер көп кездеседі. Арып-ашып шаршайды. Ал «шрадха» рәсімі бойынша ұсынылған тағамды жеген өлген адамның рухы қуат алып, ары қарай қиналмай жүруіне мүмкіндік туады.

Ислам дінінде де өлген адамға арнап Құран бағыштау және жетісі, қырқы, жылы өткен кезде дұға бағыштау рәсімдері жасалады. Бұның бәрі өлген адамның рухына көмектеседі деген түсінік бар.

Адамды мына дүниеге байлап, фәни жалғанды пендеге қызықты және тартымды етіп көрсететін құдыретті күш – бақыт. Иә, есі дұрыс әрбір адам бақытты болсам деп армандайды және іштей бақытты болатынына сеніп, ертеңгі күнге үмітпен қарайды. Дегенмен де, бақыт құсы мыңның біріне ғана қонатын аса сирек кездесетін игілік. Көп пенделер бақыт дегенді армандап қана, оны ешқашан сезіне алмай өмірден өтіп жатады.

Фәни игіліктер адамға қанша бақыт әкеледі?

Адамдардың 99 пайызы байлық, мансап, атақ-даңқ, сұлу қыз-келіншек, арақ-шарап сияқты фәни игіліктер адамға бақыт әкеледі деп санайды және бар өмірі мен күш-қуатын, қарым-қабылетін сондай игіліктер табуға жұмсайды. Өкініштісі сол, ондай фәни игіліктерге қол жеткізгенімен, пенде ешуақытта өзін шынайы бақытты сезіне алмайды. Осы қате түсінікті санасына сіңірген адамдар шөлдегі сағымды су деп өкпесі өшкенше жүгіріп, ақырсында шөлден қаталап өлетін киік сияқты күн кешеді.

Айналаңызға ақыл көзімен байыптап қарап көріңіз, фәни игіліктерге қол жеткен пенделер бақытты ма? Осы арада мысал ретінде жұртшылыққа жақсы танымал тұлға – Бекболат Тілеухан туралы айта кеткім келеді. Бұл адамға Алла байлықты да, атақ пен мансапты, қабылетті де аямай берген. Ол біраз жыл министрдің орынбасары қызметін атқарды, Мәжіліс депутаты болды, әнші, сазгер, талантты актер. Қазақ хандығы туралы кинода Қазтуған жыраудың рөлін тамаша сомдап шықты. Бір сөзбен айтқанда, өмірге өкпесі жоқ адам.

Біреуге ерте, біреуге кештеу келетін ажалдан қашып құтылушы пенде жоқ. Өзекті жанға түптің түбінде ажал келетіні даусыз шындық. Дегенмен де, әрбір ақыл-есі дұрыс адам ұзағырақ жасауды қалайтыны анық. Адамның ұзақ немесе қысқа жасауының себебі неде, бұл тағдыр туған кезде маңдайға жазылып қойған заңдылық па, әлде кездейсоқтық па?  Егер тағдырдың бары рас болса, әу баста белгіленген өмір жасын адам ұзарта ала ма?  Мақаламыздан осы сауалдарға жауап таба аласыз.

Тағдыр бар

Мына жалғанда егер ақыл көзімен байыппен қарайтын болсаңыз, кездейсоқ ештеңенің болмайтынын, әрбір құбылыстың сыртында заңдылық тұрғанын бағамдауға болады. Күн мен түннің алмасуы, жыл мезгілдерінің кезектесіп келуі, сәбиліктен басталған адамның  өмірінің белгілі бір мерзім аясында болуы, яғни ғұмыр жасы – бәрі қатаң заңдылықтардың шеңберінде әрекет ететінін ешкім теріске шығара  алмайды.

Егер барша әлемге ғылым табиғат  заңдылығы деп атап қойған заңдылық үстемдік етіп тұрса, онда адамның дүниеге келген кезінде-ақ өмір жасының ұзақтығы белгіленіп қойылады деген  түсініктің шындық болғаны ғой. Яғни, тағдыр жолы деген бар және біздің өміріміз түгел сол тағдыр заңдылығы шеңберінде өтеді.

Әрнәрсені армандап, қиялға берілетін адамды жұрт «қияли» деп ұнатпай жатады. Шындығында қиялшылдық адамды өмірде биіктерге жетелеп, әрдайым алға ұмтылдыратын құдыретті күш. Адамның хайуаннан бір артықшылығы да – осы қиялдана білуінде. Қазіргі қолымыз жеткен ғылыми-техникалық жетістіктердің бәрі қиялдың жемісі екендігі дау туғызбас шындық.

Қиял күші

Мен бала кезімде кітап оқуды, оның ішінде ертегілер мен фантастикалық жанрдағы кітаптарды оқуды өте жақсы көретінмін. Жюль Верннің айға  сапар туралы бір қияли романы бар. Шығарманың кейіпкері зеңбіректің снарядына отырып алып, айға ұшып барады. Жазушы өмір сүрген кезде Айға ұшу деген бірен-саран қиялшылдардың  орындалмас арманы  ғана болғаны белгілі.  Жазушының осы қиялы арада бірер ғасыр өткен соң шындыққа айналып, американдық екі астронавт Айға барып қонды.

Ғылыммен айналысатын ғалымдардың ізденісіне сондай қиялгер жазушылардың шығармаларының әсері болып жататынын теріске шығара алмаймыз. Егер адам қиялданбаса, онда Айға ұшу сияқты ақылға сиымсыз іспен айналысуға ешкім бармас еді. Ол кезде реактивті двигатель арқылы ұшатын  құрылғы жасалмас еді, ешкім көкке көтеріліп ұшпас еді. Міне, қиял күші.

Бақытты болғысы келмейтін адам жоқ, десе де, бақыт құсы екінің бірінің басына қонбайды. Бақытты болу кездейсоқтық па? Жоқ. Егер ақыл көзімен байыптап қарайтын болсаңыз, бақытты адамдардың сондай игілікке кезедйсоқ жетпегенін, бұл саналы және мақсатты жүргізілген жұмыстардың нәтижесі екендігін ұғынуға болады. Сонымен, бақытты болу үшін не істеу қажет?

Болашағы үшін өмір сүретіндер

Өткен ғасырда АҚШ-тың бір ғылыми-зерттеу мекемесі мектеп оқушылары арасында мынадай тәжірибе жүргізеді. Тәжірибеге тартылған оқушыларға екі түрлі шарт ұсынады: 1 – саған күн сайын 1 доллардан ақша береміз; 2 – он күн өткен соң бірден 15 доллар береміз.

Бұл тәжірибеге 100 оқушы бала тартылыпты. Балалардың 90-ы алғашқы шартты қабылдап, күн сайын 1 доллар алып отырғанды жөн көреді. Тек 10 оқушы тәжірибе уақыты біткен соң, яғни 10 күн өткеннен кейін 15 доллар алуға келіседі. Мекеме өз уәдесінде тұрып, балаларға қажетті мөлшерде ақшаларын береді.

Адамдардың барлығы дерлік өмірден өзіне қорғаныш, алданыш және қуаныш пен бақыт әкелетін баспана іздеп жатады. Адам өмірінің басты мәнін де көп пенделер сондай баспана табу деп түсінетіні жасырын емес. Біреу баспананы отбасынан тапса, екінші біреулер мансап немесе атақ пен байлықтан тауып жатады. Өнерден, ғылымнан, шығармашылықтан, спорттан баспана табатындар да бар. Бар өмірін бизнеске арнайтындар, болмаса көңілі қалайтын жұмыстан басқаға мойын бұрмайтындар да кездеседі. Арақ-шарап ішуді өмірдің ең басты қуанышы көретіндер, нәпсі қызығына алданып, одан басқа бақыт жоқ деп санайтындар да жоқ емес. Осылайша, әр пенденің өмірден тапқан алданышы, яғни баспанасы әртүрлі болады және адам сол өз таңдауын ең дұрыс таңдау деп санап жатады.

Осы арада мына ақиқатқа назарларыңызды аударғым келеді: мына фәниде, яғни өзіміз ғұмыр кешіп жатқан материалистік ғаламда қандай нысаннан баспана тауып, соны өзімізше мәңгілік және соған қолымыз жетсе еш қауіпсіз, әрі бақытты болар едік деп санап жатсақ та, оның бәрі уақытша және өткінші. Өйткені, фәни дүниедегі нысандардың бәрінің табиғаты өткінші.

«Ақылды» үйдің негізгі идеясы-үйді автоматтандыру: үйде күн сайын жасайтын күнделікті әрекеттерді жеңілдету. Шын мәнінде, мұндай автоматтандырудың қайнар көздерін өмірді жеңілдететін жақсы ескі шаңсорғыштар, тоңазытқыштар, электр шайнектері, үтіктер, баяу пісіргіштер және микротолқынды пештер деп атауға болады.

Классикалық «ақылды» үй-бұл үйдегі белгілі бір әрекеттерді автоматтандыратын гаджеттер жиынтығы. Ең қарапайым мысал — белгілі бір уақытта шамдарды қосу және өшіру. Алдыңғы есікті ашқан кезде қауіпсіздік камерасын іске қосу күрделірек, ал жылытқышты қосу және өшіру және белгілі бір температураға жеткенде терезелер мен перделерді басқару одан да күрделі. Дегенмен, «ақылды үй» жобасында осындай әрекеттердің бәрі автоматтандырылып, өздігінен жұмыс істейтін болады. .

Ақылды үй жүйесі қалай жұмыс істейді

Әдетте «ақылды» үй жүйесі екіге бөлінеді. Біріншісіне басқару хабы, екіншісінде-бүкіл жүйенің жұмысына жауап беретін датчиктер кіреді. Хаб-бұл ақылды үйдің басқару орталығы, сіз оны розеткаға саласыз, содан кейін ол Wi-Fi-ға қосылады және қалған сенсорларды басқаруға және байланыстыруға жауап береді. Бұл не үшін қажет? Ақылды үйдің сенсорларының көпшілігі сымсыз және батареяларда жұмыс істейді. Егер олар Wi-Fi-ға тікелей қосылған болса, онда олардың жұмыс мерзімі салыстырмалы түрде аз болар еді. Хабты пайдалану оларды энергияны үнемдейтін радио интерфейсі арқылы басқаруға мүмкіндік береді, әдетте бұл ZigBee немесе Z-Wave.