АҚИҚАТ

Архив рубрики «Қоғам»

Өткен аптада Талғар қаласында болған  16 жастағы бозбаланы бір топ орда бұзар отыздағы жігіттердің тепкілеп, пышақтап ұрып-соғып өлтірген оқиғасы барша қазақстандықтарды  қатты шошытты. Кісі өлімімен аяқталатын мұндай төбелестер еліміздің әр түкпірінде ара-тұра болып тұрады. Бірақ неге Талғардағы оқиғаға халық сонша қатты назар аударып, тіпті рұқсат етілмеген шеруге шықты?

Бұл оқиғаның әдеттегі көп төбелестердің бірі еместігі осы жайға назар аударғанда анық көрінеді. Себебі қанышерлер бозбаланы әке-шешесінің көз алдында ұрып өлтірген. Бұл енді шектен шыққан қатыгездік және заң, ұлттық сана атаулыны қоқысқа тастаған астамшылық. Ата-ана мен үлкенді сыйлаған қазақ ешқашанда олардың көз алдында төбелесіп, кісі қанын төкпеген. Сондай-ақ, сонша адамның көзінше жас баланы аяусыз ұрып-соғып, пышақтап, тепкілеп өлтіру деген енді заңға пысқырмаймыз деген астамшылық пен шектен шығушылықты анық көрсетеді. Яғни, бұндай қатыгездікті жасаған адамдар өздерін заңнан биік қойып, ешкім бізге тиісе

Германияның канцлері Олаф Шольцтің Қазақстанға іс сапары кезінде  болған кездесуде еліміздің президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ресей мен Украина арасындағы соғысқа қатысты пікір білдірді. Ресейді соғыста жеңу мүмкін емес, сондықтан келісімге келу шараларын қарастырған жөн, әйтпеген жағдайда соғыс өрті жайылып  кетуі мүмкін деген қаупін айтты Қазақстан президенті.

Тоқаевтың осы мәлімдемесіне байланысты әлеуметтік желілерде түрлі алыпқашты пікірлер өртше қаулады. «Тоқаев Путиннің адамы, соның айтқанымен жүріп-тұрады» деген пікірлер  айтылып жатыр. Ұзақ жылдар дипломатия саласында қызмет істеген және дипломатияның қыр-сырын жетік білетін Тоқаевтың бұндай мәлімдемені тектен текке жасамағына анық. Әсіресе, қазіргідей әлем елдері тарапынан Ресей санкцияға ілініп, қатты оқшауланған тұста бұл мемлекет туралы дұрыс пікір білдіру ешкімге ұнай қоймайтыны белгілі. Жасыратыны жоқ, Қазақстан халқының басым көпшілігі бүгінде Украинаны қолдайды. Соған орай Ресей жайындағы Мемлекет басшысының мынадай пікір білдіруі жұртшылыққа ұнамағандығы даусыз.

Екі ғасыр бұрын өмір кешкен Напалеон Бонапарттың «Бейбітшілікті қаласаң, соғысқа дайындал» деген қанатты сөзі әлі күнге дейін маңызын жойған жоқ. Соның дәлелі – Ресейдің бауырлас халық болып саналатын Украинаға басып кіруі десек болады.  1994 жылы ядролық қарудан өз еркімен бас тартқан Украинаның аумақтық тұтастығы мен тәуелсіздігіне Ресей мен АҚШ кепілдік берген болатын. Аталмыш мемлекеттердің президенттері қол қойып бекіткен бұл құжатты ресейдің бүгінгі президенті Путин қоқыс жәшігіне лақтырып тастап,  тәуелсіз елге басып кірді. Бұның өзі қазақ айтатын «жау жоқ деме – жар астында» деген нақылды еске салады.

Өткен аптада Мәжіліс депутаты Ермұрат Бәпи «2030 жылға қарай қазақ елі аумақтық қақтығыс соғыстарына тартылады» деген мәлімдеме жасады. Журналистерге берген сұхбатында ол бұл сөзді халықаралық және өзіміздің елдегі қорғаныс саласындағы сарапшы мамандардың болжамына сүйеніп айтқанын мәлімдеді. Сарапшы мамандардың геополитикалық жағдайларға талдау жасау арқылы жасайтын бұндай болжамдары  өздерін көріпкелміз деп жариялаған алаяқтардың айтқандарынан мүлдем басқа. Яғни, олар саяси, экономикалық жағдайларға талдау жасай отырып, осындай болжамдар жасайды. Ондай болжамдар әдетте 100 пайыз болмаса да, 70-80 пайыз дәл келіп жатады. Сондықтан, 2030 жылға қарай еліміз аумақтық қарулы текетірестерге тартылып жатса, оған таң қалуға болмайды.

Әлеуметтік желілерде Щучинск қаласында ауған соғысы ардагерлеріне арнап орнатылған ескерткіш туралы ақпарат таралды. Ауған соғысына қатысушыларды ақтай да, даттай да алмаймыз. Олар отандарын басқыншы жаудан қорғаған жоқ, жат  жерде сол елдің ішкі ісіне қатысты қарулы қақтығысқа қатысты. Бұл сол тұстағы КСРО басшылығының саяси қателігі болғандығын өмір кейін көрсетіп берді. Бірақ болар іс болды, енді оған ешкімді айыптай алмайсың. Бұйрықты орындап, жат елге барған кеңес жауынгерлерінің еш жазығы жоқ. Соған орай, бүгінгі күні ауған соғысы ардагерлері аталған өздерінің жауынгерлік міндетін орындаған адамдарға құрмет көрсетіліп жатса, оған еш қарсылық жоқ. Біз тілге тиек еткелі отырған мәселе ол туралы емес, осы ескерткіштің астарындағы жайға қатысты.

Милиондаған теңге қаржы бөлініп, соған орнатылған ескерткіш кешені үлкен тақтадан және оған жапсырыла орналасқан қолында автоматы бар жауынгер бейнесінен тұрады. Тақтада «Жауынгерлік іс-қимыл және атомдық апаттар ардагерлеріне» деген жазу бар. Мына жазудан шынын айтқанда ештеңе ұға алмадық. «Жауынгерлік іс-қимыл» деген сөз не мағына білдіреді? Ертеден қолданылып келе жатқан «Ауған соғысының ардагерлері» немесе «Жауынгер интернационалист» деген сөз болса, әңгіме кімдер туралы болып отырғанын түсінуге болар еді. Ал «Жауынгерлік іс-қимыл ардагерлері» деген сөз қайдан алынды, ол не мағына білдіреді? Түсініксіз.

Электр қуатына деген сұраныстың өсуіне байланысты АЭС (атом электр стансасы)  салу мәселесі Назарбаев ел басқарып тұрған кезде әлденеше рет көтерілген болатын.  Тіпті, АЭС салынатын орын да белгілі болып қалған еді, ол Балхаш көлінің аумағынан салынады деп жобаланған. Дегенмен де, қарапайым жұртшылық тарапынан үлкен қарсылыққа ұшыраған бұл жоба әлденеше рет кейінге қалдырылып келді. Биылғы жылдың  маусым айында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев атом электр энергиясын өндіру мәселесіне арнайы тоқталып, Үкіметке тапсырма берді. Осыған орай, биыл күзде атом электр стансасын салуға байланысты референдум өткізу жоспарланып отыр. Егер халық басым дауыспен қолдайтын болса, АЭС салу жобасы кешіктірілмей қолға алынатын болады.

Қазір әлеуметтік желілерде АЭС салуға қатысты пікірталас қатты өршіп тұр. Құзырлы органдар еліміздің энергетикалық тәуелсіздігін сақтау, электр қуатына деген тапшылықты жою үшін де АЭС салу керек деп халықты сендіргісі келгенімен, экологиялық апат қаупі бар АЭС салуға қарсыластар қатары азаймай отыр. АЭС салуға қарапайым жұртшылықты былай қойғанда, осы саланың білікті маманы саналатын Мұхтар Жәкішев,  ертеректе  KEGOC компаниясын басқарған Әсет Наурызбаев, экономист Айдар Әлібаев сияқты азаматтар қарсы пікірлерін білдірді.

Астанада ЛГБТ-ға  қарсы заң қабылдауға арналған петицияны талқылау жиыны өтті.  ЛГБТ-ға тиым салу жөніндегі заң қабылдауды қолдап, петицияға қол қойғандар саны жеткілікті.  Халық қолдаған осы петицияға сай құзырлы органдар заң жобасын дайындауы тиіс. Бірақ та, петицияға арналған жиында оны қолдаушылар ғана емес, қарсыластар да аз емес екендігі анық көрінді. Сөйлегендердің пікірінше, ЛГБТ-ға  (лесбиан, гомосексуалист, биосексуалист, трансгендер)  тиым салу демократияға қарсы болады-мыс. Дамыған батыс елдерінің бәрі ондайларды психикалық ауру деп емес, қоғамның толыққанды өкілі ретінде мойындап, олардың өзара жұптасып отау құруларына, басқа да азаматтық шарттарды заң жүзінде жүзеге асыруларына рұқсат еткен. ЛГБТ-ға қарсы заң қабылдауға қарсы болғандардың белсенді әрекеттерінің салдары болар, жиын соңында құзырлы орган өкілдері олардың  қызметіне ішнәра тиым салған жөн болады деген сияқты сиырқұйымшақтанған  пікірлерін білдірді.

Әлеуметтік желіде «Путинге рахмет, ол қазақ ұлтын ұйыстыруға үлкен серпін берді» деген мазмұндағы видеоролик жарияланды. Автор онда қазіргі қазақ қоғамындағы оң өзгерістерге тоқталып, қазақтар орыстілді, қазақтілді болып бөлінбей, біртұтас ұлтқа айнала бастағанын баяндайды. Ресейдің Украинаға басқыншылық соғысы қазақтардың көзін ашып, кеңес заманынан қалыптасқан ұлыорыстық көзқарастарын біршама өзгертуге ықпалын тигізді.

Тәуелсіздік алғанымызға биыл желтоқсанда 33 жыл толады екен. Бұл аз уақыт емес. Дегенмен де, осы уақытта Ата заңда, одан қалды арнайы қабылданған «Тіл туралы» заңда мемлекеттік мәртебесі нақтыланған қазақ тілі өзінің заң жүзіндегі мәртебесіне ие бола алмай келеді. Парламент, Үкімет және жергілікті әкімдіктер түгел орыс тілінде сөйлейді және іс қағаздары да орыс тілінде жүргізіледі. Қазақ тілі әлі күнге дейін елімізде орыс тілінің тасасында қалып, екінші сортты тіл болып отыр.

Экс министр Қуандық Бишімбаевтың  соты қазір барша халықтың назарында және үлкен қоғамдық пікір туғызып отыр. Үш адвокат жалдап, одан қалды блогерлер арқылы өзін ақтау үшін неше түрлі мақалалар мен видомәлімдемелер ұйымдастырып жатқан экс министрдің құйтырқы әрекеттеріне қарап жұртшылық соттың әділ шешім шығаратынына күмән туғызуда. Бұл жөнінде жәбір көруші жақтың адвокаты жасырмай ашық айтты да.

«Қуандық Бишімбаев деген ескі жүйеде жұмыс істеген, қоғамды қалай алдау керектігін жақсы біледі. Қоғамдық пікірді бұруды өте жақсы меңгерген адам. Қазіргі кезде қайтыс болған Нүкенова ханымның тарапына жасалып жатқан шабуылдар – оның қоғамдық пікірді қалай бұрмалауды жақсы меңгергенінің көрінісі. Олар желіде Салтанат Нүкенованың ағасы Бишімбаевтың 10 жасар қызын зорламақ болған деген хабар таратты. Мұның бәрі манипуляция. Біздің сот жүйесі жеке мемлекет секілді жұмыс істейді. Істі ашқысы келсе ашады, жапқысы келсе жабады. Халықтың қатысуымен ашық сот жасау керек дейтіндей Бишімбаев деген оппозициялық тұлға ма? Халықтың сөзін сөйлеген адам ба, жәбір көрген адам ба?», — дейді Мәжіліс депутаты Ринат Зайытов.

Мәскеудегі «Крокус сити» концерт залындағы терактіден қаза тапқандардың саны 143-ке жетіпті. Жарақат алғандар саны 200-ден асады. Мұндай концертке зейнеткер қариялар бармайтыны белгілі. Өрімдей жас қыз-жігіттердің қыршынынан қиылуы үлкен трагедия. Терактіні жасаған кім деген мәселе төңірегінде интернетте әртүрлі алыпқашты пікірлер айтылуда. Дегенмен, аталмыш терактіні біз жасадық деп ИГИЛ экстремистік ұйымының мойнына алуы  айтылып жатқан әртүрлі пікірлерге тосқауыл қойғандай.

2003 жылы Иракта пайда болып, кейін Сирияда, басқа да бірқатар елдерде соғыс әрекеттерін жүргізген өздерін ислам мемлекеті атаған ИГИЛ ұйымы қазір көп жерінен айрылып, қуаты әлсірегенімен, түрлі лаңкестік әрекеттер жасауға қауқары бар. Сондықтан, алғашында терактіні Украина ұйымдастырды деген бағытты ұстанған ресейлік ақпарат құралдары ИГИЛ ұйымының Телеграм каналында жариялаған ақпаратынан кейін біршама тыйылғандай болды. Осы терактіні жасады деген күдікпен қолға түскен 4 Тәжікстан азаматы қаншалықты кінәлі екендігін тергеу барысы анықтай жатар, ең бастысы бұл сойқанның сыртында ИГИЛ сияқты экстремистік ұйым тұрғаны қазір айдан анық болып отыр.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі әлем тарихындағы ең қанды соғыс Еуропаның қақ ортасында қайнап жүріп жатыр. Екі жақтың өлідей, жаралыдай шығыны жарты млн. асып түсіп отыр. Украинаның Мариуполь, Волноваха, Бахмут, Северодонецк, Авдеевка сияқты қалалары жермен -жексен болса, ондаған ауылдары да қираған үйінділерге айналды. 14 млн. адам босқын болып кетті.

     Қазақстан осы соғыста Ресеймен ОДКБ әскери блогында бола тұра өзін бейтарап ел ретінде жариялаған. Соғыстың қазіргі кезеңінде бұл соғыс екі жақтың соғысы шеңберінен асып кету қаупі жоғары болып отыр. Франция Украинаға әскер кіргіземіз десе, НАТО мен АҚШ әскерінің Польшада аса ірі әскери ойын өткізуі, Финляндия мен Швеция да осы ойынға қатысуы бұл жердегі әскери -саяси жағдайдың әлдеқайда күрделі сипат алып бара жатқанын көрсетеді. Конгресстегі изоляционистік Трамптың республикашылдарымен күресуден шаршаған Байден — кәрі Еуропаның істеріне тура араласуға талпынып жатыр. АҚШ пен Францияда ықпалды диаспорасы бар армяндар ОДКБ — дан шығып кетті . Беларусь Ресейдің қолжаулығына айналғалы қашан. Осы елден кейінгі суверинитеті жартыланып қалған Қазақстан жағдайы «шаткий» болып, шатқаяқтап тұр. Біздегі де билік табиғаты Ресеймен бір болып тұрған жағдайда қазіргі шалажансар » нейтралитетін» сақтап қала ала ма, жоқ па?…