АҚИҚАТ

Архив рубрики «Әлеумет»

Егер ішкі істер органдарының деректеріне көз салсаңыз, елімізде жыл санап қылмыс көлемі артып барады. Қылмыстың қай түрі болмасын қарапайым пенделер үшін залалды, өйткені сол қылмыскерлерден жапа шегетіндер негізінен қарапайым жұртшылық. Бірақ, соңғы жылдарда алаяқтық, оның ішінде интернет арқылы жасалатын алаяқтық қылмыстар мүлдем өршіп кетті. Ал одан зардап шегушілер қатары күн санап көбеюде.

Күні кеше әлеуметтік желіде алаяқтарға алданып, 1 млн теңгесінен айрылған имам туралы ақпарат таралды. Имам ба, молда ма, болмаса басқа салада істетін жан ба – кім болса да алаяқтың арбауына түсіп, ақшасынан айрылған зардап шегушінің материалдық жағынан ғана емес, моральдық-психологиялық жағынан да соққы алатыны анық. Тізтырнақтап жиған ақшасынан әп-сәтте айрылу кім кімге де оңай тимейтіні белгілі. Бұндай психологиялық соққы алған адамның ұзақ уақыт өзіне келе алмай жүретіні өз алдына, ол енді адамдарға деген сенімінен айрылады, әрбір жанға күдікпен қарайтын болады.

ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, бүгінгі күні  алыс, жақын шет елдерде 195 мыңнан астам қазақстандық жұмыс істеп жүр екен. Олардың басым көпшілігі іргелес Ресейде болса, Польша, Оңтүстік Корея, Ұлыбритания сияқты елдерде де  жұмыс істеп, нәпақа тауып жүрген қазақстандықтар аз емес. Жат елден бақыт іздеп кеткендер  онда бақыттарын тауып, бақуатты тірлік кешіп жатыр ма?

Қазақта «Пәлен жерде алтын бар дейді, барсаң бақыр да жоқ» деген сөз бар. Бұл нақылдың мәні бүгінгі күні де жойылған жоқ. Әлеуметтік желілерде шет ел асқан кейбір жерлестеріміздің қазіргі аста-төк өмірін баяндайтын видеолары жетерлік. Дегенмен де, олардың бәрін шындық деп қабылдап, сене беруге болмайды. Өйткені, әркім өзі шыққан төбесін мақтайтыны белгілі жай. Ал сол мадақтап жүрген  дамыған шет елдердегі өмір туралы шынайы баяндайтын видеолар да аз емес. Шет елге бара сала өзі жалдап тұрып жатқан пәтерін, сатып алған автокөлігін көрсетіп мақтанатындардың сөздеріне елігіп, қандай керемет деп таңдай қағатындар жоқ емес. Шет елге бақыт іздеп кететіндер қатарының жыл санап көбейіп бара жатқаны да сондай ақпараттардың салдарынан десек, артық айтқандық болмас. Ал шынайы ақпараттарды өкінішке орай, көп адамдар онша жылы қабылдай қоймайды. Ондайларды, тіпті жолы болмаған, соған орай бәріне сол елдегі жағдайды кіналаушы деп қарайтындар да бар.

Қазақстанда жалпыға бірдей декларациялаудың 4-кезеңінен босату жөніндегі тұжырымдаманы қайта қарау шеңберінде 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап азаматтардың көпшілігін активтері мен міндеттемелері туралы декларация беруден босату жоспарлануда. Бұл шамамен 8 млн. азаматты қамтиды. Қазіргі уақытта салық заңнамасын пысықтау жұмыстары жүргізілуде.

       Сонымен қатар, жеке тұлғалардың жекелеген санаттары үшін міндетті декларациялау сақталады, сонымен қатар ерікті декларациялау құқығы сақталады.        «Кіру» декларациясында 2024 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша активтер мен мүлік көрсетілетінін ескере отырып, декларацияны дұрыс ұсыну үшін мынадай әрекеттерді жүргізу ұсынылады:

2024 жылғы 12 желтоқсанында Астанада өткен баспасөз мәслихатында «Әділдік және өркендеу» қоғамдық қоры өзінің жаңа бастамасын жариялады. Жосықсыз жұмыс берушілер тізімінің мақсаты – жұмыс берушінің еңбек заңнамасын сақтауына қоғамдық бақылауды күшейту. Еңбек кодексін бұзу жайттарын жария ету.

Реестрдің ережесі Қордың adildik.org.kz сайтына жүктелді.

Жұмысшының Еңбек кодексінің 22-бабында қарастырылған құқығын бұзған кез келген жұмыс беруші реестрге енгізілуі мүмкін.  Жалақының кешіктірілуі, қауіпсіздік техникасын сақтамау, жұмыс тоқтап тұрғаны үшін ақы төлеуден бас тарту, төленетін еңбек демалысын бермеу, жұмыстан заңсыз шығару сынды жағдайлар реестрге енгізуге себеп бола алады. Бұл тұста жұмыс беруші мен жұмысшы арасында еңбек шартының болуы міндетті емес. Қолында еңбек шарты болмаса да, жұмысшының Еңбек кодексінде қарастырылған құқықтары бар.   

Мемлекеттік мектептерде оқитын балалардың ата-аналарының тек 53% ғана

мектептегі тамақтану сапасына көңілі толады. Ал, ата-аналардың 20% астамы

берілетін тамақ порциясы тым аз деп санайды.

Мемлекеттік мектептердегі тамақ сапасына қатысты жүргізілген әлеуметтік

мониторингтің қорытындысы осыны көрсетіп отыр. «Әділдік және өркендеу» қоғамдық қоры 14 қазан — 14 қараша аралығында жүргізген сауалнамаға елдің әрбір аймағынан 10 мың ата-ана қатысып, жауап берді.

    Мектептегі тамақ сапасына көңілі толатындардың үлесі көп емес: ата-

аналардың 45% мектеп асханаларында берілетін тамақтың сапасын жақсы, ал 8% өте жақсы деп бағалаған. 25 пайызы қанағаттанарлық десе, 10%-ы өте нашар деп жауап берген. 12% «нақты жауабым жоқ» деген нұсқаны таңдады.

Қала мектептеріндегі тамақ сапасы ата-аналарды әлдеқайда жиі алаңдатады:

балалары қала мектебінде оқитын ата-аналардың 37% ғана тамақ сапасын жақсы деп бағаласа, бұл көрсеткіш ауыл мектептерінде 60%. Қала мектебінің асханасында берілетін астың сапасын 17% ата-аналар «дәмсіз, нәрсіз» десе, ауылдық жердегі ата-аналардың тек 7% мектептегі тамақ сапасы «нашар» деп жауап берген.

«Әділдік және өркендеу» қоғамдық қоры еңбек шартынсыз жұмысқа қабылдау және еңбек құқығын бұзу фактілерін анықтауға кірісті. Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, елде 1 млн астам азамат еңбек шартынсыз жұмыс істеп жүр. Соның бір мысалы, Никита Плетнев – Ақмола облысы, Талапкер ауылында газ құбырын жүргізуге жұмысқа алынады. Ол өз жұмысын тиянақты атқарса да, жұмыс беруші онымен еңбек шартын жасаспайды және соны желеу етіп еңбек ақысын толық көлемде төлемейді. Экономикадағы мұндай «көлеңкелі» құбылыстармен мемлекет барынша күресіп жатқанмен, ресми деректер еңбек шартынсыз жұмыс істеп жүрген азаматтардың аз еместігін көрсетіп отыр. Олардың арасында жастар да, егде жастағы азаматтар да, ауыл еңбеккерлері мен қалалық кәсіпорындардың қызметкерлері, білімі жоқ азаматтармен қатар, дипломы бар қазақстандықтар да бар. Еңбек шартынсыз жұмыс істеудің салдары қандай? Бұл – демалыссыз жұмыс істеу, әлеуметтік төлемдерден қағылу, жарақат алған жағдайда кепілсіз қалу. Маңдай термен тапқан адал ақыны ала алмай, себепсіз жұмыстан қуылу деген сөз. Мұндай жұмыс беруші жұмыскермен қоса, мемлекеттен де айласын асырып отыр. Себебі, табысын жасырады.

Жылына бір рет келетін Халықаралық қарттар күні мерекесіне орай, елімізде зейнет жасындағы ардагерлерге азды-көпті көмек көрсетіп, құрметтеген боламыз. Бірақ оны сый-құрмет деп ауыз толтырып айтуға онша келе қоймайды. Мәселен, өмір бойы ел үшін еңбек етіп, зейнетке шыққан қарияға 5-10 мың теңге ақша беріп, азын-аулақ дастархан жасап шәйға шақыруды үлкен құрмет немесе қаржылық көмек деп айтуға бола ма?!

Биылғы жылы Астана қаласының әкімдігі зейнеткерлерге Қарттар күні қарсаңында бір реттік жәрдемақы ретінде 2,5 есептік көрсеткіш көлемінде немесе 9230 теңге жәрдемақы берген, ал Ақмола облысында  2-5 есептік көсреткіш аралығында, яғни 7384-18450 теңге аралығында жәрдемақы көрсетілген. Жылына бір келетін мерекеге орай көрсетілген көмек-қолдаудың деңгейі осындай.

Байқау қыркүйектің соңғы жексенбісінде аталып өтетін Еңбек күніне орайластырылған. Жұмысшы мамандық иелері өз кәсібі жайлы бір минуттық ролик түсіріп, #adildikbaiqau және #adildikorkendeu хэштегімен инстаграмда жариялай алады.

– Басты мақсатымыз – қоғамда жұмысшы мамандықтар мен еңбек адамының мәртебесін арттыру. Сондай ақ, жұмысшылардың шығармашылық қабілетін дамытып, өзінің күнделікті еңбегін елге паш етуге мүмкіндік беру. Осылайша әркімнің еңбегі маңызды екенін тағы бір мәрте еске салмақпыз, – деді «Әділдік және өркендеу» қоғамдық қорының директоры Дана Рысмұхамедова.

Жеңімпаздарға құнды сыйлықтар әзір. Бірінші орын – робот шаңсорғыш, екінші орын – Apple Watch смарт сағаты, үшінші орын – Яндекс колонкасы. Байқау қорытындысы 10 қазанда жарияланады. Қор байқауды жыл сайын өткізеді.

«Әділдік және Өркендеу» қоры мен Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті өзара ынтымақтастық жөніндегі меморандумға қол қойды. Басты міндет – жас ұрпақтың құқықтық сауатын арттыру, белсенді жастарды қолдау. Меморандум аясында Ақмола облысындағы беделді оқу орны саналатын университетте Қордың жастар қанаты құрылады.

Университетімізде көшбасшы болатын жастар жетерлік, тек олардың қабілетін ашуға қолдау білдіру керек. «Әділдік және Өркендеу» қоры осыған көмектеседі. Белсенді студенттермен кездесу өткіземіз. Университетте заңгер мамандығы бойынша білім алып жүрген жастар қорымыздың заңгерлерімен бірлесе жұмыс істеуге мүмкіндік алады. Тұрғындардың өтінішін қарастыру бойынша білікті заңгерлердің тәжірибесін үйренеді, — дейді қор белсендісі Бекнұр Амангелді.

Меморандум аясында «Әділдік және Өркендеу» қоры студенттер өндірістік тәжірибеден өтетін ұйымдардың тізіміне енгізілді. Қазіргі уақытта бұл жоғары оқу орнында 8 мыңға жуық студент білім алады.

«Әділдік және өркендеу» қоғамдық қоры«Казуглепроф» көміршілер кәсіподағыныңкеншілердің зейнет жасын төмендету туралыбастамасына қолдау білдірді. Петицияны қолдайтындар Үкіметтен кеншілердіңзейнет жасын 50-ге дейін төмендету мәселесінқарастыруды сұрайды. Құжатта «көмір кенішіндегізиянды өндірістік факторлардың жұмысшылардың денсаулығына тигізетін кері әсері жазылған. Ұзақ уақыт бойы мұндай жағдайда еңбек етужұмысшыларда ауыр дерттің пайда болуына әкеп соғатыны ерекше атап өтіледі. Жасы елуден асқан кеншілердің көбі түрлі ауруға шалдыққан. Қазба жасалатын кенжар мен кен орнындағы еңбек жағдайын білетіндер қатты шаң, газбен ластанған, қолайсыз температура мен басқа да экстремалды фактор бар жерде алпыс жастағы адамның ауыр жұмысты атқаруы қиын екенін түсінеді.

Елдетіркелген кәсіптік аурулардың негізгі үлесі – көмір өнеркәсібі қызметкерлері шалдыққан дерттер. 1998 жылы жеңілдетілген зейнетақы жүйесі тоқтатылды. Содан бері 2-3 онжылдықта жер астында жұмыс істейтін кеншілер денсаулығына зиян болса да, жұмысын жалғастыруға мәжбүр. Дәл сол себепті кенші мамандығының беделі де жойылып кетсе керек. Еске салсақ, 2006 және 2017 жылдары «АрселорМиттал Теміртау» АҚ Көмір департаментінің шахталарында болған еңбек жанжалдары кезінде кеншілер қойған негізгі талаптың бірі – зейнет жасын төмендету болған еді».