АҚИҚАТ

Архив рубрики «Өмір-өзен»

Қытайдан келген қазақтар айтыпты деген «Қытайда жүруші едім қымыз ішіп, сәбетке неге келдім, артым қышып, бұл жақта ішкиім алсаң да жу дейді екен, жумасаң қытайдан келген қу дейді екен» деген өлеңі болушы еді. Сол сәбет заманында сыныққа сылтау табылса болды жу деп, жиналып арақ ішу сән болатын. Ал қазір қазақ үшін ашылып-шашылып ақша шығарып той-томалақ жасау сәнге айналды.

Көңілдік – жаңа дәстүр ме

Бір танысым таяуда «демалыс күні көңілдікке шақырып жатыр, шаруаларым болып тұр, бармасам ұят-ау» дегенді айтты. Көңілдік деген не, деп сұрадым. Сөйтсем, ол қайтыс болған адамды еске алуға арналған бір шара екен. Қазақта ертеден келе жатқан адам қайтыс болған соң өткізетін – үші, жетісі, қырқы, жүзі, жылы деген дәстүрлер бар. Ал көңілдік деген солардың ешқайссына жатпайтын су жаңа дәстүр екен.

Қайтыс болған жақынын есіне алу үшін бір жылдан соң ба, екі, не үш жылдан кейін бе, қалаған уақытында, қалаған күні көңілдік өткізуге болады екен. Оған жиналғандар ет жеп, шәй ішеді, молда дұға бағыштайды. Бұндай шара әрине, үйде емес, дәмхана, мейрамханада өтеді, ондаған, жүздеген адам шақырылады. Яғни, қып-қызыл шығын.

Шынын айту керек, біз қазақ несие алсақ та, той жасаудан өзгелерді шаңымызға да ілестірмейтін халықпыз. Қазір не көп, той көп. Бесік тойдан бастап, үйлену тойларына дейін жасап жатамыз. Оның өзі мәнді, мағыналы өтсе жөн еді. Кей кездері асабалардың арасында арзан әзілдерді, мағынасыз, тіпті адамның өміріне қауіпті ойындарды өткізу әдетке айналып бара жатқанына ызам келеді. Осы сөзімді асабалар құлаққағыс етсін деген ниетпен қолыма қалам алып отырмын.

          Сондай келеңсіз жайтқа бір емес, бірнеше тойда куә болдым.Ондай асабалардың атын атап, түсін түстемей-ақ қояйын. Дегенмен, ұлтымыздың жанашыр азаматшасы, ұлағатты ұстаз ретінде кейбір кемшін тұстарға өз пікірімді айту парызым деп білемін. Дана халқымыз «Мін түзелмей, сын түзелмейді» деп тегін айтпаған. Қазіргі заманда тойға барсақ, кәдімгідей рухани жүдеп келеміз. Даңғырлаған әуен өз алдына, асабалардың мағынасыз ойындары қазақтың той өткізу салтының қадірін тіпті қашырғандай.

Үйімізде бір басқосу бола қалса, ақсақалдар отырған дастархан басында отырып алып, солардың әңгімесін тыңдайтынмын. Соны білетін көкем  ретін тауып сондай басқосуларды көбірек жасауға тырысатын. Кейде, тіпті әңгімесін қатты қызығып тыңдайтын Ізет әкемді арнайы шақырып алатын. Ол кісінің әйелі қайтыс болған. Содан әкеңді шәйға шақыр дейді. Мен қуанып барып шақырып келемін. Шәй үстінде ол нешетүрлі әңгіменің тиегін ағытады. Өтірікті шындай етіп жымын білдірмей айтатын. Танымайтын адамдар онысына кәдімгідей сеніп қалады. Және Ізет әкеміздің әңгімелері өте күлдіргі болып келеді.

Мысалы, адайлардың арасына қонаққа барған әңгімесі былай өрбиді. Ізекеңнің бір туысының қызы адайларға тұрмысқа шығады. Содан құдалыққа бармай ма. «Дастархан басында әңгімелесіп отырмыз, -дейді Ізет әкем. –Содан бір кезде үлкен астауға салынған ет келді. Етті дастарханға ортаға қоюы мұң екен, алдында байыппен әңгіме айтып отырған ақсақалы, қарасақалы бар адайлар жапа-тармағай астаудағы етке бассалсын. Әп-сәтте таласып-тармасып етті талап әкетті. Мен өзімше алыстан келген қонақпын, ет туралады, сосын жылы-жұмсағын маған береді деп отырғанмын ғой. Астауда түк қалған жоқ. Бәрі аштан келгендей туралмаған етті асығып-үсігіп жеп жатыр.

Адамның эмоциясы, яғни көңіл күйі – бұл жәй психологиялық ахуал емес, ол ең алдымен – қуат. Эмоция – бұл өте күшті және қатерлі қуат. Жақсы, жағымды эмоция адамдарға үлкен игілік әкелсе, теріс, жағымсыз эмоция айналасындағыларға зор зардабын тигізеді. Сондықтан да, эмоция қуатын дұрыс пайдаланып, оны қатерлі деңгейге жеткізбей алдын ала залалсыздандырудың маңызы зор.

Теріс эмоция көбейіп келеді

Қазір әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде біздің елімізде де теріс залалды эмоция көлемі еселеп артып келеді. Оған адамдардың тұрмыс жағдайының нашарлауы, қоғамдағы әділетсіздіктер, қылмыстың көбеюі, алаяқтық, яғни жалғандықтың белең алуы сияқты жайлар себеп болуда.

Қазір әлеуметтік желілерге кіріп бір сағат отырсаңыз, халықтың көңіл күйін бес саусақтай біліп шығасыз. Бұрын саясатты ауыздарына алмайтын жандар қазір үкімет, президент, парламент туралы, елді жайлаған жемқорлық пен кедейшілік жайында үзбей жазып, бір-бірімен қызылкеңірдек болып дауласып жатады.

Қазақ әкені асқар тауға балап жатады. Шындығында, әке арқа сүйер асқар тауың. Балалық шақта, одан кейінгі жастық күндерімде еш уайымсыз тірлік кешуіме сол асқар тау – әкенің ықпалы көп болса керек. Қандай қиын сәтте де қол ұшын беріп, көмектесетін, далаға тастамайтын жанашыр қамқоршыңның болғанын біліп, сезіп жүру – адамның қорқынышсыз, уайымсыз  өмір сүруіне жағдай жасайды екен. Шынында да, менің сенімді асқар тауым – әкем болды. Бүгінде сонау алыста қалған өткен күндерге ой жіберіп қарасам, бар өмірін тер төгіп еңбек етумен өткізген, бастауыш сыныптық қана білімі бар сол бір қарапайым жанның мен үшін асқар таудай биік тұлға болғандығын сезіне түсемін. Ол өзінің сөзімен, ісімен әрдайым біздерге үлгі болып, осылай өмір сүру қажет дегенді санаға сіңіретін. Сол әкеден қалған ұлағат жүрегімде әлі күнге дейін сақталып, өмірімнің ажырамас бөлігіне айналды.

«Жаңа жылды қалай қарсы алсаң, жылды солай шығарып саласың» деген түсінік бар халық арасында. Жаңа жыл кешінде арақ-шарап ішіп, шала мас болып, бір-біріне өтірік көл-көсір тілек айтып қарсы алатындар келешектен не үміт күте алады? Яғни,  жаңа жылды той-думанмен қарсы алғандар жыл бойына той-тойлап, уақыттарын босқа өткізбек.

Жақсы тілек жақсы-ау, бірақ…

Иә, жаңа жыл кешінде жұрттар бір-бірлеріне жақсы тілек айтып, құттықтап жатады. Бір қарағанда бәрі де жақсы сияқты. Жақын адамдарыңа жақсы тілек тілеудің несі жаман? Бірақ, тілек деген егер ол нақты іспен, әрекетпен жалғасын таппаса, бос сөз, яки дыбыстардың қосындысы ғана болып қалады. Ұлы Абайдың «тауға да бардым, күнде айқай салдым, одан да шықты жаңғырық» дегеніндей, жаңа жыл кешінде шарап ішіп шала мас болып отырып, ағыл-тегіл айтылған тілектер сол жаңғырық сияқты бос дыбыс болып қалады.

Әлемге танымал Напалеон Хилдің «Ақылменен ақша тап» бестселлерінде жаңа жылды қалай қарсы алған дұрыстығы айтылады. Напалеон Хилдің айтуынша, жыл айырығында тұрғанда өткен жылы атқарылған  істеріңе шолу жасап, ойыңа алған жоспарларың қаншалықты орындалғандығын бағамдау қажет.

Прочитать остальную часть записи »

Адамдардың 99 пайызы «мен кіммін, не үшін өмір сүремін, өмірімнің мәні неде?» деген сияқты пәлсапалық маңызы бар сауалды ешқашан өзіне қойып, жауабын табуға бас ауыртпайды. Содан болар, олардың өмірлері сахнадағы актерлардың әрекеті сияқтанып өтеді. Ондай актерлар туралы адамдар олар ойнаған рөлдерге қарап, өмірдегі шынайы бейнелірінің қандай екендігін білместен, сахнадағы бейнесі ретінде қабылдап жатады.

Сахнадағы өмір

Менің жасым биыл алпысқа толды. Осы жасымда біраз рөлдерді сомдап тастаған екенмін. Ең алдымен, мектепте ОҚУШЫ деген бейнені жасадым. Он жыл бойы осы рөлде ойнауға тура келді. Содан кейін екі жылдай әскер қатарына барып, СОЛДАТ деген рөлде ойнадым.

Келген соң бірнеше жыл оқуға түсе алмай АБИТУРИЕНТ болдым. Ақырсында оқуға түсіп, СТУДЕНТ атандым. Оның арасында түрлі жұмыстарды істеп, құрылысшы да, слесар-сантехник, токарь да болдым. Содан университет бітірген соң бір жылдай мектепте МҰҒАЛІМ болып еңбек етіп, ұстаздық рөлді де ойнап тастадым. 1988 жылы аудандық газетке қызметке алынып, содан бері ЖУРНАЛИСТ деген бейнені сомдап келемін.

Прочитать остальную часть записи »

Әлеуметтік желілерден өмірі естімеген, өмірдің өзінен алынған талай қызықты жайлар, түрлі тағдырлар туралы ақпарат аласың. Таяуда бір кәсіпкердің көзімен көріп куәсі болған бір оқиға туралы жазғанын оқып, адамдарға ой салар деген оймен оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдім.

-Бүгін мен дүкенде бір қарт әжейді көріп, соған еріксіз назар аудардым, -дейді әлгі кәсіпкер. –Айналасындағыларды түгел ұмытқан әжей арзанқол консервілердің құтысындағы бағасына қарап, өзіне қажеттісін іздеуде. Әже, көмек керек пе? деп қасына келгенімде «балам, көзім жетпейді, маған бағасы арзандау біреуі керек еді» деді ол. Киімі де, өзі де жүдеу тартқан әжейдің түріне қарап, қатты аяп кеттім. Ол таңдап жатқан консервілер нәрсіз, арзанқол дүниелер еді. Консервіден басқа тағы не керек дегенімде, ойбай, балам ақшам жетпейді, осы арзандау консервілер маған жетеді деп шошып кетті.

Сол арада мен оның кәрзеңкесіне сары май, күріш, қораптағы макарон сияқты азық-түліктерді толтыра салдым. «Балам-ау, мұның не, қазір мынаны сатушылар көрсе, мені кассаға да жібермейді ғой» -деді кемпір күйзеле сөйлеп. Әже қорықпаңыз, ақшасы мен төлеймін дедім. Кемпір сенер-сенбесін білмей аңтарылып тұрып қалды.

Прочитать остальную часть записи »

Қазақта «қарыз күліп барып, жылап қайтады» деген сөз бар. Оның мәні: қарыз сұраған қазақ өлердегі сөзін айтып, қарыз сұраған адамның асты-үстіне түсіп, ант-су ішіп, әртістіктің небір керемет үлгісін көрсетіп бағады. Ал, уақыты келіп, қарызды қайтарар кезде, ақшаны бергісі келмей нешетүрлі сылтаулар іздеп, ебін тапса мүлдем бермей қоюдың амал-айласын қарастырады. Ал қайтара қалған күнде маңдай терімен тапқан адал ақшасын әлдекімге қайтарусыз беріп жатқандай қабағынан қар жауып, жаман мінез көсретіп бағады. Бұл – Абай заманынан келе жатқан қазаққа тән қасиет болса керек.

Баламның қызығын көрмейін

Осыдан біраз жыл бұрын бір әріптес танысым маған қарыз сұрап келді. Мен алдында ғана еңбек демалысына байланысты қомақты ақша алғанмын. Әлгі соны естіп, білген секілді. Яғни, менде ақша барын біліп келіп отырғанын сөзінен анық ұқтым. Екі аптада қайтарып беремін деп жылмыңдатқан ол мені сендіру үшін өзімен бірге алып келген 4-5-тегі жас баласын көрсетіп: мына күнәсіз сәбиімнің атымен ант етемін, егер қайтармасам, осы жалғыз ұлымның қызығын көрмейін» деп ант-су ішті. Осыдан кейін амалсыз сұрағанын беруге тура келді.

Содан күнәсіз сәбиінің атымен ант ішкен әлгі жігіт екі жетіден кейін де, екі айдан кейін, тіпті екі жылдан кейін де қарызды қайтармады. Одан кейін де талай адамдар қарыз алып, көбі қайтармай кетіп жүрді. Содан сабақ алған мен қарызға қомақты ақша бермейтін болдым. Ұсақ-түйек ақшаны қарыз алып қайтармаса, Прочитать остальную часть записи »

Екеуіміз де әдебиетті шексіз сүйетінбіз. Кездесе қалсақ, жарыса өлең оқитын әдетіміз бар-ды. Мен Фаризаның, ол Ақұштаптың өлеңдерін сүйіп оқитын. Соңғы кездері қым-қуат тірліктің, беймаза күндердің құрсауынан шыға алмай мазасыз күйдемін мен де. Сондай да жанымды сөзсіз ұғатын сол құрбымды іздеймін. Сағынғаным соншалық, бүгін қолыма Ақұштап апамның кітабын алып оқып отырмын.

Көз алдымда мойылдай көзі мөлдіреп, бар ынта-шынтасымен, жан жүрегімен беріле жыр оқып отырған Қарагөз көлбеңдей берді.  Ұшы-қиыры жоқ, шешімі табылмай сананы сан ойға сансыратып, мәнсіз мәселеге толы  мазасыз, мағынасыз, бірінен-бірі аумай қалған  күндерден жүрегімді аулақ сақтап, оны жырға толтырып қойғым-ақ келеді. Апаның өлеңдерін дауыстап қатты оқыдым. Жыр менің жаныма рух беріп, көңілімді тазартып отырғандай.  Ғұмыры келте қым-қуат тірліктің жетегінен жырақ қылған, болашаққа түк пайдасы жоқ, көбік сөзден жаныңды тазартатын тылсым сырға толы жырдың қуаты, құдіреті шексіз-ау, шіркін.

Үйден шыққаным сол еді, анадайда менің Қарагөзімнен аумай қалған қазақ қызы кетіп барады. Оның да шашы ұзын. Әдетте беліне дейін төгіліп тұратын қолаңшашты Қарагөзден мына қыздың айырмашылығы шашы әлем-тапырық, ұйпа-тұйпа, ұқыпсыз жиналған екен. Жүрісі де ұқсамайды. Ал, дене бітімі, сырт келбеті Прочитать остальную часть записи »